Bilen ve öğrenenler müstesna, gerisi kaba sürü.Hadis-i Şerif

1. Giriş

Diyanet İşleri Başkanı Prof. Mehmet Görmez, “Müslümanların en büyük sorunu, dinle hayat arasında, akılla vahiy arasında doğru ilişkiyi kuramamak.” diyor.

Anlaşılan o ki, Müslümanların doğru ilişki kuramamaları sadece bu kavramlarla sınırlı değildir. Uzun zamandır Müslümanlar çoğu konu ve kavramlar arasında doğru ilişki kurmakta zorlanmakta, daha doğrusu çoğu böyle bir kaygı taşımamaktadır. İşte bu sebeptendir ki; üstün meziyetlerine rağmen Türkler ve genel olarak İslâm âlemi bugün bilimde ve teknikte istenilen seviyede değildir.Hatta çok kötü durumdadır. İslâm Âlemi kaynaklarının bolluğuna rağmen, yokluk içinde kıvranıyor, bu alandaki beklentilere cevap veremiyor.

Bunun sebeplerini bulmak için, bu mesele üzerinde düşünüp sağlıklı bir değerlendirme yapmak gerekiyor. İnsan Müslüman olunca hatalı durumu kolay kabullenemiyor. Hele bir Müslüman Türk için Büyük Güçlerin iğneleyici sözlerine muhatap olup, itip kaktığı bir millet olmak hiç hoş değil!

İslâm âlemi ne zaman hurafelere yönelmiş, akıl ve bilim dışı davranışlar göstermeye başlamışsa gerilemiş, Batılı Hıristiyan devletler tarafından parmaklarında oynatılan kuklalara dönüşmüştür.Kavramları iyi anlayıp doğru yorumlayamadığımız sürece, çıkış yolunu bulamadığımız için kaybetmeye mahkûmuz.

Oysaki Allah insanı, yeryüzünde kendisine halife kılmıştır. Bu kadar önem verilen ve eşrefi mahlûkat olarak nitelendirilen insanın sorumluluklarının şuurunda olması, yararlı işlere damgasını vurması, akıl ve idrak sahibi olması gerekirdi. Yüce Yaratan Kur’an’da bu yönde uyarılarda bulunmaktadır.

Gerçi Türkler geçmişte çoğu zaman bu sorumlulukları hakkıyla yerine getirmişlerdir. Tarihlerinde anılan çok sayıda olay bunun delilidir. Ancak bu konuda süreklilik sağlandığı söylenemez.

İnsanlık yararına olan işleri yapmak, millet olmak, devletler kurup yaşatmak büyük emek ister; sürekli çalışarak alın teri dökmeyi gerektirir. Bunları düşünüp inanç ve ideale dönüştürecek, millete öncülük edecek lider, iman ve inanç önderleri idealistlere ihtiyaç vardır.

Özellikle Türk toplumunda insanların sıkıntıyı sevmediğini, işin kolayına kaçmayı marifet saydığını biliyoruz. Bazı insanlar sorumluluklarının bilincinde olarak davalarını sahiplenip bunu görev addederek insanlığın ortak değerlerine ve ideallerine sarılmaktansa kaçmayı, gözden ırakta durmayı menfaatlerine daha uygun bulmaktadırlar.

Din adamlarımız, insanların bu zaaflarını tespit etmiş olmalılar ki; bazıları günlük söylemlerini buna göre oluşturuyorlar. İşin kolayına kaçıp onlara uyuyor, gerçeği değil de muhataplarının istediklerini veriyorlar. Ne acıdır ki, bu uygulama bizim toplumuzun doğal davranışı hâline geldi. Halkın ne istediğini bilmek, ona göre davranmak… Onun isteğini verip susturmak; böylece kendi istediğini elde etmek!..

İşte bu sebepledir ki; Müslümanlar bilimde, teknolojide, ekonomi ve askerî varlıkta, sosyal adalette, iş güvenliğinde, sevgi ve saygıda, velhasıl insanî her konuda sefaletin dibini boylamış durumdadır.

Oysaki sahabe okuyor, anlıyor ve gereğini yapıyordu.Bunlar acı gerçekler ama kimse aldırmıyor. Özellikle de çağ açan, çağ kapatan Fatih Sultan Mehmet Han’dan sonra uygulama aşağı yukarı böyledir. Onun içindir ki, bir türlü kendimize gelip toparlanamıyoruz. Çünkü kolaycılık felsefe hâline getirilmiş, benimsetilmiştir. Arada gördüğümüz haklı çırpınışlar sonuca götürmekten çok uzaktır. Batı ile aramızdaki gelişmişlik farkı ortadan kalktığı gibi tam tersine dönmüştür. Türkler gerilerken, Batı hızla ilerlemiş, bu ara hızla açılmıştır. Daha da önemlisi onların kötü alışkanlıkları bizde de edinilmeye başlamıştır.Dinimiz İslâmiyette olmamasına rağmen ruhban sınıfı doğmuş, toplum üzerinde etkili olmaya başlamıştır.

1018 yılından itibaren heyecanlı bir göç dalgası ile Türkler gelip Anadolu yaylasına yayıldı. Kısa süre sonra Anadolu’nun taşı toprağı Türklerle doldu. Fetih heyecanı uzun süreli oldu. Bu heyecanın verdiği güçle Avrupa içlerine kadar gidip hükmümüzü geçirebildik. Bu arada kurulan imparatorluk geniş bir coğrafyada teşkilatlanma fırsatını yakaladı. Bu geniş coğrafyada hâkimiyeti tamdı. Göçler düzenli şekilde yürütülmüş, düzgün bir iskân siyaseti problemsiz halledilmişti. İmparatorluk seviyesine ulaşan devlette gerekli bütün kurumlar oluşturulmuş ve düzenli çalışır hâle getirilmiş, mükemmel işleyişi sağlanmıştı. Bilimde ve teknikte ilerlemeler kaydedilmiş, başarılar teşvik görmüştü. Bu şevk Türklerin 16. yüzyıla güçlü bir şekilde girişini sağladıysa da, çıkışı aynı şekilde olamadı. Artık düzenli işleyen teşkilatlar yerine bozulan toprak düzeni ve gün geçtikçe yozlaşan bir idare vardı. İmparatorluğun bu kadar büyük ve hantallaşmış bir gövdeyi taşıyamaz hâle gelmesi uzun sürmedi.

Oysaki Fatih devrinde işte tam da bu sıralarda Batı rehavetten kurtulup kendisini toparlamak için sağlıklı adımları atmaya başlamıştı. Siyasî, sosyal, kültürel bir hamleyle Rönesans ve Reform hareketleriyle dikkat çektiğinde, artık karşımızda dinamik bir Avrupa vardı ve bütün gücüyle Türklerin karşısına dikilmişti.

Fatih’ten sonra Türkler, her alanda toparlanıp güçlenen, dik duran bir Avrupa ile boğuşmak zorunda kaldı. Ruhunu yitiren Türkler Batı karşısında yetersiz kalmış, maddî ve moral olarak güç kaybetmeye başlamıştı. Bilim ve teknikte ara her geçen gün biraz daha açılmış, toparlanma mümkün olamamıştı. Devlet bilimi kenara itince, herşey iyiden iyiye bozulmuş, işler şansa kalmıştı. Geçmişte elde edilmiş güçle işler bir süre daha yürümüş, nispeten bir ilerleme görülmüşse de, bu aslında çok daha ileri seviyeye ulaşan Batı karşısında anlamsız bir yürüyüşten ibaret kalmıştır. Yakın çevresinde cereyan eden olaylara yetişemez hâle gelmiş bir Osmanlı artık hızla güç kaybetmekteydi. Bütün bunlar olup biterken, doğal olarak devlet işleyişi hantallaşmıştı. Bu davranışlar ısrarla sürdürülünce kendini toparlayamayan devlet olaylara seyirci kaldı; Batı’nın kurduğu oyunlarla baş edemez hâle geldi.

İslâm âlemi, dünya nüfusunun oldukça büyük bir bölümünü oluşturmakta, sahip olduğu toprakların genişliği yanında verimliliği ile de göz kamaştırmaktadır. Zengin enerji kaynakları bu coğrafyadır; ancak nedense birleşip büyüyememenin sıkıntılarını yaşıyor. Herkesin akıllı geçinip, ben demelerinden olacak ki, herkes bir tarafa çekiyor. Dağınıklığın yarattığı perişanlık sürüp gidiyor. Bu zayıf yanlar güçlendirilemiyor. Batı bu zayıf yanı keşfetmiş, bundan faydalanıp İslâm âlemini parmaklarında oynatıyor; onları kendi içlerinde çatıştırıyor, öyle kalmasını sağlıyor.

İnsanlığın ulaştığı uygarlık seviyesi dikkate alındığında, Müslümanlar çok gerilerde seyrediyor. İslâm’ın ruhuna aykırı olan bu davranışların ısrarla sürdürüldüğünü görüyoruz. Vahşet, artık İslâm denildiğinde hatırlanan ilk kelime oluyor. Batı, İslâm’ın böyle hatırlanması için elinden gelen gayreti gösteriyor.İslâm dünyası fitne, fesatla meşgul olarak Batı’ının işini kolaylaştırıyor.

Aklı yerinde olan bir insan Yüce Yaratan’ın her şeyi kurala bağladığını görür. Yaratılmış hiçbir nesnede kuralsızlığa rastlamazsınız. O kadar ki, matematik kesinliktedir. Yaratılan canlı cansız ne varsa işleyişleri kurala bağlıdır. Maddenin en küçük parçası dediğimiz atomun, canlıların en küçük parçası olarak bildiğimiz hücrenin her hareketi kurala tabidir.

Müslümanlar bu gerçeği görmezler. Oysaki Batı’da sistem kurulmuş, sağlıklı işliyor. Onlarda dağınıklığı ve şaşkınlığı göremiyoruz. Kurallar konulmuş, ona uyuluyor. Kurumlar işliyor; insanlar düzenli, disiplinli çalışıp görevlerini hakkıyla yerine getiriyorlar.

2. Bilimden Uzaklaşmanın Acı Sonuçları

Bilim ve teknikte ve özellikle uygarlıkta ilerleyen ülkelerde çeşitli sebeplerle duraklama hatta gerileme söz konusu olabilmektedir.

İlk Çağlarda Doğu’da gelişmekte olan bilim, teknik ve uygarlık, bir dönem bu özelliğini Orta Doğu ve Mısır’a devretmişti. Uzun bir süre sonra Doğu’da ve özellikle de Orta Doğu ve Mısır’da gelişen uygarlık birden gerilemeye başladı. Bilimin, tekniğin ve uygarlığın gerilemeye başladığı M.Ö. 8. yüzyılda Anadolu’nun batısında Ege kıyılarında Homeros ve Hesiodos gibi büyük şairlerle birlikte bir canlanma başlamıştı. Tarihçilere göre sürdürülen Yunan Dönemi yani M.Ö. 8. yüzyıldan Büyük İskender’in ölümüne kadar geçen bu dönem (M.Ö. 323) Hellenik Çağ’dır. Romalıların Ptolemoioise Krallığı’na son verdikleri M.Ö. 30 yılına kadar geçen dönem ise Hellenistik Çağ olarak adlandırılır ve tarihte uygarlık açısından önemli bir dönemi ifade eder. Ancak bir süre sonra Yunan uygarlığındaki ilerleme durur.

Batı uygarlığını bu hâle getiren ve ilerlemenin durmasına sebep olan olay Doğu Roma İmparatoru Justinian’ın hatalı bir karar alarak kütüphaneyi kapattığı tarihe rastlar. Bu hâle gelinceye kadar cereyan eden önemli hadiseler vardır:

Greklerin bir gezginde rastlanan özellikleri, yani çeşitli kültür ve geleneklerle ilgili görgü kazanmış olmaları, onlara gördüklerini aynen almak yerine, bunların içinden değerli olanı seçme ve onu uygulama olanağı sağlamıştı.¹

Sokrat öncesi Grek filozofları, Tanrıları doğadan uzaklaştırmaya meyilli idiler; onlar gök cisimlerine katı ve maddesel nesneler olarak bakıyor, bunların güçlü ve kişilikli varlıklar olduğu gibi bir düşünce beslemiyorlardı. Bunu tamamlayacak şekilde, İbranilerden Amos, Perslerden Zerdüşt ve Hintlilerden Buda, yaklaşık eşzamanlı olarak, kendi tanrılarını doğadan uzaklaştırmışlardı. Bu dinsel reformcular, tanrıların Tunç Çağı uygarlıklarındaki yağmur yağdırma ve iyi ürün sağlama görevleri gibi rollerini en aza indirerek, tanrıların öncelikle insanın ruhsal ve manevî gereksinimleri ile ilgili olduğuna işaret ettiler.²

Aristoteles (M.Ö. 372-287), Platon’un Akademisine karşılık, Lyceum’u kurmuş, kendisinden sonra yerine M.S. 322’de Theophrastus, geçmişti.³

Theophrastus’tan sonra M.Ö. 287-269 arasında Lyceum’un müdürü Lampsacuslu Strato idi ve Strato gözlemden deneye geçti. Strato’dan sonraki Atina’dan geriye bilimsel değeri olan çok az eser kaldı. Grek biliminin ana merkezleri, sonradan başka yerlere özellikle İskenderiye’ye kaydı. Atom teorisi, Atina’da Sisamlı Epicurus (M.Ö. 342-270) tarafından canlandırılmışsa da kendisi bunu özellikle din için savaşmak için kullanmıştır.⁴

Büyük İskender’in fetihlerinden sonra, Grek biliminin ağırlık merkezi Atina’dan İskenderiye’ye kaydı. Stoikler ve Epikürcüler’de gördüğümüz gibi, Atinalılar ya artık batıl inançlara veya çıkarcılığa meyletmekteydiler. Seferlerinde İskender, yanına mühendis, coğrafya ve ölçme uzmanları almıştı. Bunlarla ele geçirilen ülkelerin haritaları çıkarıldı, doğal kaynakları belirlendi, buralarda doğa tarihi ve coğrafyası bakımından yapılan gözlemlere ait geniş kayıtlar toplandı. İskender orduları tarafından toplanan bu bilgiler, Aristoteles’in yaşam süresinde Grek biliminin spekülatiften ampirik döneme geçişi için, bir aracı ve belki de bir teşvik unsuru olmuştur. Sonradan, Fransız biliminde de Napolyon’un fetihleri dolayısıyla teoriden pratiğe doğru benzer bir yöneliş olduğu gözlenecektir.

Grekler Mezopotamya’yı ele geçirince, Babil astronomi ve matematiğinin inceliklerini öğrenmişlerdi.⁵

Büyük İskender’in M.Ö. 323’te ölümü üzerine, kurduğu imparatorluk parçalandı. Mısır’a generallerinden ve kendisi gibi Aristoteles’in öğrencilerinden biri olan Ptolemy el koydu. Ptolemy, daha sonra Lyceum’un başına geçecek olan Strato’yu oğluna özel öğretmen olarak atadı. Lyceum modeline göre çalışan fakat ondan çok daha geniş bir araştırma ve öğretim kurumu olan İskenderiye Müzesi’ni kurdu. Müzede maaşları devlet tarafından ödenen yüz kadar profesör görevlendirilmişti. Burada yarım milyon ruloya sahip bir kütüphane, hayvanat ve bitki bahçeleri, bir astronomi gözlemevi ve teşrih odaları bulunmaktaydı.⁶

Bütün bunlar olurken Batı uygarlığını çöküşe götüren olay cereyan etti; Doğu Roma İmparatoru Justinian hatalı bir karar aldı. Antik Çağ’ın Atina’daki büyük öğrenim merkezleri Academy ve Lyceum 529’da Bizans İmparatoru Justinian tarafından kapatılıp İskenderiye Müzesi yıkıldı. Bunların etkisiyle Avrupa’daki bilimsel etkinlikler tamamıyla durdu.Batı Orta Çağ karanlığına gömüldü. Yeni Çağ’da benzer durumu Türkler yaşayacak; o dönemde bilim adamlarının ya boynu ya da sesi kesilecektir.

3.Türk-İslâm Âleminde Bilimde Parlak Dönem Yaşanmıştı

Batı daha dün ilkel toplum seviyesinde ve karanlıklar içindeyken, Türk- İslâm âlemi bilimin ve tekniğin aydınlığında çok ilerilerdeydi. Batı, bilimi Türk-İslâm âleminin yetiştirdiği âlimlerden öğrenmeye başlamıştı. Bu tespiti yapan Sevim Tekeli: Doğu’nun çok kıymetli astronomik hazinelere sahip olduğunu, Batı’nın ancak Thyco Brahe ile onların üç yüz sene önceki seviyelerine ulaşabildiklerini, söylüyor. Roger Graudy’nin tespiti de benzerdir: Avrupa yarı barbar bir dönem yaşarken, Müslümanlığı kabul eden ülkeler ilmî gelişmelerle aydınlanıyordu. Bu arada astronomi de çok özel bir yoldan ilerliyordu. Astronomiyle herkes ilgileniyordu. Hem matematikçiler, hem seyyahlar, hem din adamları ve hem de sıradan insanlar… Her yerde rasathane yükseliyordu.⁷ diyor.

Gerçekten de İslâm âleminde bilim gelişmişti ve bilim adamları saygı görüyordu. Kimyevi maddelerin sınıflandırılmasını yapan Cabir, nitrik asidi keşfetmişti. Holmayard bunu kimya bilimine yapılan faydalı bir katkı olarak değerlendirir. Kimyayı şuurlu bir şekilde tıbbın hizmetine Ebubekir Razi sunarken, Batı’da Paracelsus(1493–1541)’da görülmeye başlandı. Müslümanların kendisine Kimyanın Hipokrat’ı dedikleri Cabir, Batı’da dikkat çekmiş, ismi Geber şeklinde Latinceleştirilmişti. Modern kimyanın kurucuları arasında, Lavoisiser’den 700 sene önce İslâm kimyacısı Ebu’l–Kasım el–Kaşi, bu metodu ilk defa kimyevi bileşiklerin analizinde kullanmış, kimyevi bileşiklerde ve kimyevi maddelerin elde edilişinde bileşiğe giren maddelerin kütle birim ve ağırlıklarının önemli olduğunu Ayn es–San’h ve Avnü’s–San’ah adlı eserinde ortaya koymuştu. Cabir’in toprak ve cam kapların ve günümüzde etüv olarak bilinen fırınların yapılışı ile ilgili birçok malzemenin tarif ve yapılışını yazdığı Fırınlar kitabı oldukça meşhurdu. Teraziler konusunda Razi Su Terazisi, Birunî Birruni Terazisi, Harizmi Nizamü’l–Hikme adlarında hassas teraziler geliştirmişlerdi.⁸

İbni Sina’nın madenler hakkındaki eseri13. yüzyıla kadar Avrupa’da jeolojinin başlıca kaynağı olmuş, özellikle Kitabü’ş–Şifa Alfred ve Saresel tarafından çevrildikten sonra Batı’da temel kitap olarak okunmuş, 13. yüzyılın meşhur ansiklopedicilerinden Vincent de Beuvais ve Albertus Magnus, İbni Sina’nın eserlerini temel kaynak olarak kabul etmişti.⁹

Sıvıların özgül ağırlıklarını hesaplayan, çekim ve düşme ile alakalı deneyler yapan Kindi, Einstein’e mal edilen Rölativite Teorisi’ni bin yıl önce ortaya koyan bilgindi.¹⁰

Macellan’dan önce Biruni, Hint Okyanusu ile Atlas Okyanusu’nun birleştiği yerde ve Afrika’nın güney ucunda böyle bir burun olduğunu (Ümit Burnu) bildirmiştir. Ebu Cafer el–Horasani el–Hazin 10. yüzyılda, kuzey ve güney kutuplarının varlığını bildirmişti. Buharlı otomatik sistemler James Watt’tan 790 yıl kadar önceleri, 1206’da ilk defa Ebul İzz tarafından gerçekleştirilmişti. Çubuk usturlabı denilen usturlabı Et–Tusi icat etmişti. Pascal’a izafe edilen Binom formülleri Ömer Hayyam’a aitti.¹¹

Rüzgâr gücü, İskenderiye’de Arşimet’in elde ettiği su gücünden daha yenidir. Bazı eski belgelere göre, Avrupa’da yel değirmeni ilk kez Normandiya’da işlemiştir (1105). Yel değirmenine 1408’de hâlâ turquoisdenildiğine bakılırsa, bu icadın Türklerin olması gerekir.¹²

İlk kâğıt fabrikasının 794’te Bağdat’ta Harun Reşid’in vezirinin oğlu İbni Fazıl (739–805) kurduğunu biliyoruz. Bunu 800’de Mısır, 950’de de Endülüs takip etti.¹³

Cahız’ın (776–869) o kadar çok kitabı vardı ki, odasının dört bir yanını kaplamıştı. 10. yüzyılda yaşayan vezir el–Muhallebi (öl. 973) ölürken 117 bin ciltlik bir koleksiyon bırakıp, öyle gitmişti.¹⁴ Uluğ Bey’in adı en büyük kitap koleksiyoncuları arasında sayılmaktaydı.¹⁵

İbni Türk (?–847) cebrin temelini atan bilginlerdendi. İbnü’n–Nedim’e göre: Hesaplama uzmanı, İbnü’l–Kıfti’ye göre ise, Aritmetikte bilgili, öncü ve adı matematikçilerin dilinden düşmeyen bir hesaplama uzmanıolan İbni Türk, Harizmi ile birlikte cebirin babası unvanını paylaşmıştı. Kitabü’n–Cami isimli eseri meşhurdu. Bunu Kitabü’n–Nevadir’i takip eder. Bu eserlerinde İbni Türk aritmetik, sayılar teorisi ve pratik hesap üzerinde durmaktadır. Ebu İshak el–Fezari’nin oğlu İbrahim bin Habib el–Fezari ise (?–?806) babasını geçmeyi başarmış, Farukhan et–Taberi, Ali bin Usturlabi, Abdülmelik el–Merverrudi, İbni İshak, İbni Küsuf, el–Mervezi, en–Nehavendi bu yüzyılın önemli astronom ve matematikçileri arasında yer almıştır. Fakat bunlardan hiçbiri Harizmi’nin (780–850) derecesine ulaşamadı. Bursalı Mehmed Tahir ondan Ulum–u riyaziyede bahusus cebirde yed–i tula ashabındandı, diye söz eder. Hitti’ye göre: Üstün bir teorik zekâya sahipti. G. Cardano onu dünyanın en büyük 12 dâhisi arasında sayar. A. Adıvar ise İslâm Ansiklopedisi’nde ondan, Doğu ve Batı matematik semalarında uzun müddet şimşek gibi çakan meşhur bir matematikçi, diye söz eder. Will Durant’a göre: Orta Çağ’ın en büyük matematik bilginidir. Prof. Risler ise: Bugün hâlâ matematikçilerin en büyüğü olmaya devam ettiğini, söyler.¹⁶

Sabit bin Kurra (826–901), Will Durant’a göre İslâm dünyasının en büyük bilginiydi. Sigrid Hunke’ye göre o, matematiğin Öklid’iydi. J. Rusko ise onu matematik ve felsefede yaşadığı yüzyılın en mümtaz simalarından biri olarak görür. Seyyid Hüseyin en–Nasr’a göre Müslüman matematikçilerin önde gelenlerinden biridir, matematik ve Astronomide kendini çok iyi yetiştirmiştir. Düzlem ve Küresel trigonometrinin icadını Battani, Ebu’l–Vefa ile birlikte yapmışlardı.¹⁷

Battani (858–929)bazı bilginlerce en büyük astronom ve matematikçi olarak görülür. Trigonometriyi ıslah etmiş, ilk kotanjant tablolarını düzenlemiştir. Jacques Risler: Yeni trigonometrinin gerçek mucidi, Avrupalıların Albetegnius dedikleri Ebu Abdullah el–Battani’dir, demektedir.¹⁸

Trigonometri İslâm medeniyetinde Türkler tarafından ortaya konuldu. Bu hususta İbni Türk el Ceyli, el–Harezmî, Ebu’l–Mahmud el Hocendi ve Ebu’l Vefa, vs. eserleri birbirini tamamladı. Mahani ve Ebu Cafer el–Hazin de Arşimet problemi üzerinde çalıştılar.¹⁹

Ömer Hayyam, Fransız matematikçisi Pierre Fermat’a (1601–1663) atfedilen Fermat teoremi’nin özel bir çözümü olan x³+y³=z³ denkleminin tam sayılarla çözülemeyeceğini ondan tam 550 sene önce göstermişti. Koyduğu esaslar Orta Çağ matematikçilerince esas olarak kabul edilmişti.Hamid Dilgan şunları söyler: Bugün Pascal’a ya da Tartaglia’ya atfedilen aritmetik üçgen ve Newton’a izafe edilen binom formülü, Hayyam’ın eseridir.

İbni Heysem, optik fizikte, temel kabul edilen bilgileri ilk defa keşfetmişti. Optik fiziğin ilk kurucusuydu.²⁰Oysaki kimya, Fransız kimyacısı Lavoisiser (1743–1795) ile başlatılır.²¹

Endülüs Arapları bir kaç asır yüksek medeniyetlerinin verdiği gevşeme hâline düşerek İspanyolların istilâsına uğradıkça ilimlerini Hıristiyanlara naklediyorlardı. Müslüman medreselerine gelen papaz ve layık Hıristiyanlar oradan aldıkları ilimleri memleketlerine götürüyorlardı. İbni Rüşd Müslüman Doğu’dan fazla Hıristiyan Batı’da tesir etmiş, orada doğan Averroisme (İbni Rüştcülük) felsefe cereyanı papaların takip ve tekfirlerine rağmen kilisenin baskısını ve skolâstik’ini sarsmakta birinci derecede rol oynamıştır. 13. yüzyılda ilim ve felsefesini Arapça eserleri okuyarak kuran meşhur Roger Bacon, eski Yunanı ve Aristo’yu anlamak için Arapçayı ve İslâm eserlerini öğrenmeyi, tabiat ilimlerine nüfuz edebilmek için de fizik ve heyet âletleri ile çalışmayı tavsiye ediyor; bunu ileri sürüyor ve böylece devrinin en ileri görüşünü temsil ediyordu.²²

İslâm felsefesinin başlatıcısı olarak Kindî’den daha sonra gelmesine rağmen, Fârâbî Eflatun’a dayanarak ya şerh biçiminde ya da kendine ait tezlerle siyaset konusunda eser veren ilk Müslüman düşünürdür. Onun bir öncüden daha ötede bir önem taşıması, daha sonraki yazarların kendisini muallim-i sani diye adlandırmasından anlaşılabilir. Müslüman felsefecileri, özellikle de İspanya’da İbn Bâcce ve İbn Rüşd’ü, Doğu’da İbn Sînâ’yı derinden etkiledi. Yunan Helen felsefesinin bütün dallarıyla İslâm’a entegre edilmesinde yol gösterdi ve otoriter bir başlangıç yaptı.²³

Kindî Fârâbî, Birûnî, İbn Sînâ ve Gazâlî’nin fikir emekleriyle, Batı için karanlık olan Orta Çağ, İslâm dünyası için Altın Çağ’a dönüşmüştü. Değişim ve dönüşüm, Müslüman coğrafyasıyla sınırlı kalmamış, bunun artçı dalgaları, Batı için Rönesans ve Reform dönemini başlatmıştı.Faziletli devlet ve devlet adamları üzerine fikir yürüten âlimlerimizden biri ve en önemlisi şüphesiz Fârâbî’dir. Muhammet bin Turhan bin Uzluğ bin Turhan et-Türkî el-Fârâbî’nin künyesi Ebu Nasr’dır. Fârâbî (870-950), Türkistan’ın Fârâb şehrinde doğdu. Aslen Türk olup, babası, Vesîc ordusunda kumandandı. Batı felsefe âleminde Alfârabius adı ile bilinir.

Fârâbî, İslâm disiplini içinde yetişmiş Türk düşünürlerinin en büyüğüdür. Montesquieu, Spinoza gibi Batılı filozoflar, Fârâbî’nin eserlerinin tesirinde kaldılar.Fârâbî, bilgilerin kaynağı olarak üç esas kabul eder: Buna göre vasıtasız ve zorunlu bilgi duyular ve akıldan doğar. Vasıtalı ve akıl yürütmeye dayanan bilgi de nazar yolu ile elde edilir. Bir de vasıtası açık ve seçik bilgiyi kavrama vasıtası olarak sezgiyi öne sürer. İki türlü sezgi vardır. Bize dış âlemi ve eşyayı tanıtan, duyulara ve akla ait sezgi. İkincisi nazara yani eşyanın prensiplerini kavramaya yardım eden matematik ve metafizikte kullandığımız sezgidir.

Aristoteles’e Birinci Öğretici dendiği gibi, Orta Çağ İslâm âleminde, felsefenin hakiki kurcusu ve yaygınlaştırıcısı olan Fârâbî’ye de İkinci Öğretici deniyordu. Fârâbî’ye göre mantığın en önemli tarafı, zihni bilinenlerden bilinmeyene götüren ispattır.Metafiziği kozmoloji ve psikoloji ile birleştirdiği gibi, tabiat ilmini de metafizik ve psikoloji görüşü ile birleştirir.Fârâbî, ahlâk felsefesinde de kelamcıların aksine aklın bir fiilin hayır veya şer olduğuna hükmetmeye muktedir olduğunu kabul eder.

İbn Rüşd’e göre hakikatte felsefenin görevi/işlevi, var olanlara bakmak ve varlıkların Yaratıcı’ya delaletinden başka bir şey değildir. İbn Rüşd’ün ifadesiyle felsefe (hikmet), dinin arkadaşı ve sütkardeşidir. Tabiatları yönüyle kardeş, özleri (cevherleri) itibariyle dost oldukları hâlde, bir kısım donanımsız ve yetersiz kişiler, din ile felsefe arasında bir düşmanlık, çatışma ve nefret olduğunu zannetmektedirler.²⁴

4. Batı AydınlanmaDoğu Gerileme Dönemine Girer

Türk-İslam âlemi bilimin zirvesindeyken, o sırada Batı’da bilime karşı en uzun ve en şiddetli savaşı veren Hıristiyan kilisesi idi. Hoşgörüsüzlük, önyargı, kuşku ve batıl inanç akademik öğrenimi olanaksız kılmıştı. Bağımsız düşünceye yönelik her girişimi kuşkuyla karşılayan kilise, kendi öğretileriyle tam bir uyum içinde olmayan her türlü öğrenimi şiddetle bastırmıştı. O sıralarda bütün toplumsal düzen, kilisenin koyduğu belli kurallara harfiyen uyuyordu. İbadet ayinlerinden, yemeye içmeye kadar; evlilikten sekse kadar, her şey için bir kural vardı. Bu kurallar kilise dogmalarının tam ve sorgusuz kabulüne dayanıyordu.²⁵

O sıralarda İslâm âleminde ilim dili Arapça idi. Batılılar Rönesans’ı Arapça eserlere borçludurlar. 12. yüzyılda, Başpiskopos Raimunda’nın, değişik din ve ırktan bilginleri bir araya getirerek İspanya’da Toledo mütercimler okulunu kurduğunu ve başta tıp, astronomi olmak üzere matematik, geometri, astroloji, felsefe vb. alanlarda birçok eserin Latinceye tercüme edilmesini sağladığını yine Batılı kaynaklar yazıyor.

Farabi, İbn-i Sina, İbn-i Rüşd geleneğimiz 12. yüzyıldan sonra kapandı. Düşünme yeteneği kaybolan toplumların aydınlatma kaynakları kuruduğu için önlerini görmeleri zorlaşıyor.Nitekim öyle de oldu.Doğu’da Türk-İslâm âleminde aydınlatma kaynakları kururken, Batı’da yeşerdi.

Türkler karanlığa giriş için hazırlanırken, aynı tarihlerde Batı’da yeni bir zihniyet değişikliği oluyordu. Batı artık uyanmaya, karanlıktan kurtulup toparlanmaya başlamıştı. Eski hatalarından yavaş yavaş arınıyordu. Batı, kısa süren arınma döneminden sonra hızla ilerledi, gelişip güçlendi. Aramızdaki mesafeyi açtıkça açtı. Yanımızdan hızla geçip gitti. Bununla ilgili çok sayıda sebep sıralanabilir, mazeretler üretilebilir. Ama ortada üstü örtülüp de gizlenemeyen bir gerçek vardır. O da Batı her yanı ve yönüyle bilime sarılmakta, bu yolla güçlenmekteydi. Artık bununla da yetinmez hâle gelmiş, İslâm âlemini aşağılayıp, ezmeye başlamıştı ve Türklerdeki sürekli güç kaybı dikkatleri çekiyordu.

Batı, aşağı yukarı 9-10 yüz yıl kadar süren bir kilise denetimli Orta Çağ dönemi yaşamıştı. Uyanmalarını önde filozoflar, ardından bilim adamları sağladı. Dağınık İtalya’yı bir araya getirecek fikri Machiavelli ortaya attı. Kiliseye ayrı bir yer biçti. İngiltere’de Hobbes’un sesi yükseldi, kudretli bir devlet önerdi. Fransa’da Bodin aynı şeyi yaptı. Jhon Lock’un Adam Simith’in sesi yükseldi. Liberalizm ve bağlı olarak Kapitalizm, eş zamanlı olarak demokrasi yeniden doğdu. Fransa’da J. J. Rousseau, Almanya’da Hegel ve Kant, cumhuriyete, millî iradeye, kuvvetler ayrılığına giden yolu döşediler. Batı, 1789 Fransız İhtilalı’yla hürriyet, adalet, eşitlik diyen cumhuriyete dönüştü. Sonra insan hakları, eşitlik ve hürriyet fikri tam 18. yüzyıldan başlayarak 20. yüzyılın ortalarına kadar sürdü. Aydınlanma Çağı dediler ve Batı bugünkü uygarlığını yarattı.

Meşakkatli yolda, özverili çalışma, ısrarlı takip gerekmişti. Çünkü Eski Çağ’ın ilk dönemlerindeki doğru bilgi arayışı, Orta Çağ’da yerini doğru davranış arayışına bırakmıştı. Böylece bilimsel faaliyetler azalmış, bilimin değeri ve önemi kalmamıştı. Orta Çağ’da din, felsefe ve bilim alanındaki düşünceler, kutsal kitaplar ve otoriteler tarafından yönlendiriliyordu. 9. ve 12. yüzyıllar arasında yüksek eğitim ve öğretim katedral okullarında, papazlar tarafından yapılıyordu. Ama artık zihniyet değişikliğinin gerekli olduğuna inanan din adamları yetişmeye başlamıştı.

Batı’da Orta Çağ düşüncesi, dinî öğretilere dayanan dinsel bakışın ön plânda olduğu bir düşünce yapısını ifade etmekteydi. Kökleri Helenistik döneme ve Roma dönemi felsefelerine dayanıyordu.Hıristiyanlığın ortaya çıkışıyla birlikte din-bilim çatışması başlamış, Yunan ve Roma Dönemlerindeki bilimsel çalışmalar kesintiye uğramıştı. Augustinus, Albertus Magnus, Thomas Aquinus gibi Hıristiyan düşünürlerinin amacı Yunan bilgi birikimi ile Kitab-ı Mukaddes’teki bilgi birikimini uzlaştırmaktı.

Albertus Magnus (1207-1280) Dominiken tarikatine girmiş, Aristoteles’i, Fârâbi, İbn Sinâ, İbn Rüşd ve İbn Tufeyl gibi Müslüman Filozofların Aristoteles felsefesine ilişkin yorumlarını öğrenmişti. Bunlara dayanarak yeni yorumlar getirmiş, felsefe sorunlarını akılla çözmeye çalışmış, Thomas Aquinas’ı etkilemişti.

Thomas Aquinas (1225-1274) Katolik Kilisesi’nin resmî öğretisini kurmuş; kutsal olan ve kutsal olmayan bilgilere akılcı bir temel aramıştır. Summa Contra Gentiles (Kâfirlere Karşı) adlı eserinde, Müslüman düşünürlerden İbn Rüşd gibi, bilginin inanç ve akıl gibi iki kaynağı olduğundan söz etmiş; böylece Skolâstik düşüncenin temellerini atmıştı.

Önceleri bütün sosyal yaşam sıkı sıkıya kilise prensiplerine bağlı iken, dinde eski mistik katı düşünceler yumuşamaya başlamıştı.

Böylece Batı’da işler yavaş yavaş değişmeye başladı. İngiliz papazı ve âlimi olan Roger Bacon (1210–1294) Arapça eserlerin tercümesini okuyarak matematiğe, fiziğe ve bilhassa ışık bahsine çok önem vererek kendini yetiştirmişti. Hatta bu yüzden Bacon Müslüman oldu, diye sürgün edildi. Başka bir rivayette Bacon, deneysiz, matematiksiz tabiat felsefesine erişmenin kabil olmadığını söylemiştir. Bunun için Yunancanın, bilhassa Arapçanın lazım olduğunu açıkça söylemesi üzerine Oxfordluların hiddetini çekmiş ve hatta sokaklarda yapılan gösterilerde Bacon Müslüman oldu diye bağırmışlardır. 16. yüzyılda Avrupa’da İslâm düşmanlığı o kadar şiddetlendi ki, bütün Müslüman âlimlere olduğu gibi, İbni Sina aleyhtarlığı başladı. Bu aleyhtarlığa, meşhur Avrupalı âlimlerden Vesale (1564–1614) gibi âlimler katıldığı gibi, İmparator Şarlken ve papa 7. Kleman da katılmıştı. Fakat buna rağmen, Müslüman âlimlere muhtaç oldular ve İbni Sina’nın Kanun’unu yeniden tercüme ederek bastılar.²⁶

Dokularla organların incelenmesi gövdenin incelenmesinden daha sonra gelişti. Kan dolaşımını bulgulayan Harvey (1578–1657) ile de bilimsel bir nitelik kazandı.²⁷

Piza’lı Leonardo’nun İslâm matematik sanatını Avrupa’ya getirmesinden bir buçuk yüzyıl önce Kartacalı Kostantin, Afrika’daki İslâm Tıp Bilgisi’ni kuvvetli bir cereyan hâlinde Salerno nehrinin yatağına, bu suretle de Batı’nın kanallarına akıtmıştı. Papa 7. Gregor unvanını alan Papaz Hildelbrand’ın dünyaya gözlerini açtığı 1020’de Kostantin de Kartaca’da doğar. İster Hıristiyan veya Müslüman, isterse hür veya köle olsun, sonradan hür olarak Hıristiyanlığı kabul eden Kostantin’in asıl adını bilmiyoruz. O da Leonardo gibi Yakın Doğu ticaretinin bir düğüm noktasında büyür.²⁸

Artık dini eğitim alan Batılı âlimler türemeye başlamıştır. Kendi alanlarında olgunlaşır, eserler vermeye başlarlar.

Johannes Kepler (1571-1630) teoloji eğitimi almış, çağdaş astronominin kurucusudur.

Rene Descartes (1596-1650) Fransa’da Fleche’deki Cizvit okulunda skolâstik felsefe eğitimi almıştır. Descartes, bilginin açık ilkelerden mantıksal akıl yürütme ile çıkarılabileceğini düşünmekteydi.

Kopernik’in düşünüşüne göre güneş özekte durağan olmak üzere, dünya ve gezegenler onun çevresinde dairesel yörüngelerde dönmekteydiler.²⁹

Fizik ile ilgili eseri De Motu adı ile 1604’te ve astronomi ile ilgili eseri Siderus Nuncius adı ile 1610’da yayımlanmıştır. Galile, Kopernik sistemini savunmak için yazdığı Dialogo della Nuove Scienze ve bu sistemi kabul etmeyen Grassi adlı Cizvit papazına yazdığı 2 Saggiatore (Altın Terazi) adlı risalesi meşhurdur.³⁰

Fiziğin babası diye anılan Galileo, aynı zamanda, güneş–merkezli sistem için sürdürdüğü mücadele ile düşünce özgürlüğüne öncülük etmiştir.³¹

1514’te Polonyalı papaz Nicholas Copericus (Kopernik) tarafından daha basit bir model öne sürüldü (Copericus, modelini ilk başta, kiliseden kâfir damgası yememek için isimsiz olarak yaydı). Copernicus’un düşünüşüne göre güneş özekte durağan olmak üzere, dünya ve gezegenler onun çevresinde dairesel yörüngelerde dönmekteydiler. Copernicus’un modeli Ptolemy’nin göksel kürelerini ve onlarla birlikte evrenin doğal sınırları düşüncesini yıktı.³²

Protestan bir vaizin oğlu olan Nietzsche’nin Baur’u keşfetmesi şaşırtıcı değildir. Alman üniversitelerinde, özellikle de Göttingen ve Halle’de teoloji ile felsefe arasındaki yakın kurumsal ilişkiden etkilenen Kutsal Kitap yorum bilgisi, 18. yüzyılın ilerleyen dönemlerinde kutsal metinlerin yorumlanması için metin eleştirisi yöntemlerini benimsemeye başladığında, Protestan düşüncesi içinde tarihselciliğin yükselişinin önünü açtı.³³

5. Batı İlerlerken Türk-İslâm Âlemi Geriledi

Antik Çağ’ın Atina’daki büyük öğrenim merkezleri Academy ve Lyceum 529’da Bizans İmparatoru Justinian tarafından kapatılıp İskenderiye Müzesi yıkıldığında, bunların etkisiyle Avrupa’daki bilimsel etkinlikler hemen hemen tamamıyla durmuş, Batı Orta Çağ karanlığına girmişti, demiştik. Gerçekten de Bizans İmparatoru Jüstinyan’ın 529’da okulları kapatması sebebiyle 6. yüzyılda Yunan-Latin kültürü çökmüş; aksine İslâm âlemi aydınlık bir döneme girmişti. Bu dönemde bilim alanındaki çalışmalara hız verilmiş, teşvik görmüştü. Bu tavır, İslâm medeniyetinde gelişmelere sebep olmuştu.

Olaylara farklı açılardan bakabilmek için tasavvuf, felsefe ve sosyolojiye önem vermek, insanlık değerlerini doğru kavrayıp ona sahip çıkabilmek için gereklidir. Yunan ve Roma hâkimiyetlerinin sürdüğü dönemlerde ortaya çıkmış ve yaşanmış olan felsefi akımlar zamanla yok olmaya yüz tutmuştu. Bunları tekrar dünyaya kazandıransa Türk-İslâm âlimleri olmuştu. Bu dönemde çok sayıda bilimle meşgul olan bu sahada ter akıtan ilim adamları olmuştu. Yunan ve Roma’da söz konusu olan eserler 8. yüzyıldan sonra 12. yüzyıla kadar tercüme edilmiş ve İslâm âlemine kazandırılmıştı. 12. yüzyılda yaşayan Fahrettin Razi: Geometri öğrenmek Müslüman’a farzdır, derken, aradan asırlar geçtikten sonra işler değişiyordu. 17. yüzyılda yaşayan İmam Rabbani: Geometrinin ne dünya saadetine ne ebedi kurtuluşa faidesi yoktur, diyebiliyor, neredeyse geçmişin o parlak dönemini inkâra kalkışıyordu. Arık İslâm âleminde dönüş başlamıştı.

Oysaki 8. ve 12 yüzyıllar arasında İslam ülkelerinde âlimler öylesine derin konuları tartışmışlardır ki; bugün bunların binde birini konuşsanız insanlar sizi rahatlıkla kâfirlikle suçlar. Bunun manası çok açıktır. Bilgi birikimi ve bu alandaki kültür bakımından o günlerden çok gerilere düştük. Doğru bilgiye ulaşmak zorlaştı, bilime ilgi azaldı, hurafeye ilgi arttı, cehaletin seviyesi yükseldi.

İngilizler buhar makinesiyle meşgulken, Kopernik, Galile, Newton, Spnoza ile Aydınlanma/Akıl Çağı’nı başlatırken, Osmanlı matematik, astronomi ve felsefe gibi dersleri kaldırıyordu. (Günümüzde de benzer bir olay cereyan etmekte, Üniversitelerimizde öğrenci gelmiyor bahanesiyle fizik, kimya ve biyoloji eğitimi kaldırılmaktadır). Doğal olanı bırakıp, anormal uygulamalar yaparak, ilim sahasını siyasallaştırarak nemalanacakları bir ortamı hazırlama adına milletin geleceğini köreltiyorlardı. Geçmişin hatalı uygulamaları ve olumsuz sonuçlarından ders almayarak, tekrarında beis görmüyorlardı. Bunun cezasını gelecek nesillerin çekeceğini düşünmüyorlardı.

Oysaki Türk-İslâm âlemindeki bilim adamları daha dün denilecek kadar yakın bir zaman önce bilimde Batı’ya önderlik ediyorlardı.Kendi toplarını üreten, füze tasarımları yapıp plânlarını çizerek büyük hamleler yapmakta olan Fatih Sultan Mehmet’in vefatı ile Türk milletinin kaderi de değişmiş oldu. Bir daha onun gibi birisi gelmedi. Yerine geçen 2. Beyazıt, onun hamlelerinin önüne duvar gibi dikilerek, bilim adına ne varsa durdurmayı başarmıştı. Türkler bir daha kendilerini toparlayarak bilimde ve teknikte ilerleme fırsatı bulamadılar. Aksine Batı, Rönesans ve Reform hareketleriyle Orta Çağ karanlığından kurtuluyordu. Biz durunca, yanımızdan gelip geçtiler ve hızla uzaklaştılar. Biz o noktada çakılıp kaldık. Ara iyice açıldı, gittikçe büyüdü. 2. Beyazıt zihniyetinden kurtulup, bir türlü kendimize gelemedik.

Artık işler değişmeye başlamıştı. Çünkü Fatih sonrası Osmanlı’da büyük bir zihniyet değişikliği olmuştu. Artık bilim adamları dinlenmiyor, görüş ve düşünceleri dikkate alınmıyordu. Bir şey söylemeye kalkanların ya sesleri kesiliyordu ya da boyunları… İlim adamı Matematikçi Lütfi’nin 1494’te At Meydanı’nda boynunun vurulmasıyla ilk adım atılmıştı. Arkası da geldi. Bilime üst üste darbeler indirildi.

Son olarak 1577’de İstanbul’da yapımına başlanan dünyanın en büyük ve gelişmiş rasathanesi 1580’de topa tutularak yerle bir edildi. Bu Batı’nın Orta Çağ boyunca tekrarladığı olayların benzeri idi.

Batı’da 16. yüzyıla kadar bütün sosyal yaşam sıkı sıkıya kilise prensiplerine bağlı iken, dinde eski katı düşünceler yumuşamaya başlamıştı.

Oysaki Batı’nın karanlığı yaşadığı dönemin eylemleri artık İslâm ülkelerinde yapılıyor, onların geçmişte yaptıkları hataları tekrarlanıyordu. İslâm âlemi ve onun lideri konumundaki Türkler artık Batı’nın geçmişteki konumuna düşmüştü. Savaşlar bile yıldızlara bakarak yönetiliyor, taktik, tertip hesaba katılmıyordu. Kuvvet faktörleri devre dışı bırakılmıştı. Batı’da kiliseler Üniversiteler kurmakla meşgulken, Müslümanlar içine kapanmış, hızla bilimden uzaklaşmıştı.

Rasathanenin uğursuzluk getireceği, ilk rasathaneyi kuran ve astronomi ile uğraşan Uluğ Bey’in sonunun da felaketle bittiği, o tarihlerde dünyanın çok yakınından geçen kuyruklu yıldızın ve İstanbul’da baş gösteren veba salgınının bir uyarı olduğu ayrıca Taküyiddin ve rasathane personelinin meleklerin bacaklarını gözlediği yolundaki söylentiler kısa sürede rasathanenin sonunu getirdi.

Rasathane hakkındaki son hüküm zamanın ünlü Şeyhülislamı Kadızade’den geldi. Şeyhülislâm Kadızadeliler’den Ahmet Şemsettin Efendi’nin Padişah 3. Murat’a: Rasattan uğursuz hükümler çıkarmaya ve göklerin esrar perdesini küstahça bilmeye ve bu işin tehlike ve sonuçlarına cürete niyet edilmiştir. Devlet binası mamur hâldeyken harap ve yıkık hâle getirmeye çalışılması hiçbir ülkede görülmedi, şeklindeki jurnali etkisini gösterdi. 22 Ocak 1580 gecesi Takiyüddin Efendi’nin Tophane’de bin bir emekle kurduğu ve astronomik çalışmalar yaptığı rasathane, içindeki aletleriyle birlikte topa tutularak yerle bir edildi.

Belli ki, zamanın din adamları ve yöneticileri tarafından İslâm’ın bilim ve akıl dini olduğu çoktan unutulmuştu.

Bazıları: Rasathane topa tutulmamış, yıkılmış, diyor. Bu neticeyi değiştirmiyor; bizi teselliye yetmiyor. Bilime darbe vurulduğu gerçeğini değiştirmiyor! Olayın kendisi büyük ve özellikle vurgulanmak istenmiş, topa tutulmadan söz edilerek, olaya dikkat çekilmiştir.

Benzer örneklerin sayısı o kadar çoktur ki, insan hangisinden söz edeceğini bilemiyor. Benzer olaylardan biri de Hezarfen Ahmet çelebi yaşadı.

Hezarfen Ahmet Çelebi, Leonardo da Vinci’nin kuşlar üzerinde yaptığı çalışmalardan ve 10. yüzyıl Türk âlimlerinden İsmail Cevheri’den ilham almış, Cevheri’nin bulgularını iyice incelemiş, 1632 yılında lodoslu bir havada Galata Kulesi’nden kuş kanatlarına benzer bir araç takıp kendini boşluğa bırakmış ve uçarak İstanbul Boğazı’nı geçerek Üsküdar’da Doğancılar’a inmiştir. Sarayburnu’ndaki Sinan Paşa köşkünden bu durumu seyreden Sultan IV. Murat, Ahmet Çelebi ile önce çok yakından ilgilenmiş, ancak bu derece bilgili ve becerikli birisinin tehlikeli olabileceğini düşünüp, “Bu adem pek havf edilecek bir ademdir, her ne murad ederse elinden gelür, böyle kimselerin bakaası caiz değil.” diyerek onu Cezayir’e sürgün etmiştir.

Bütün mesele akıl ve mantığın devre dışı bırakıldığı, bunun asırlarca sürdüğü gerçeğinin orta yerde durduğudur. Bu akıl ve mantık dışı tavır, İmam Maturidi ve İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin ısrarlı uyarıları dikkate alınmadan, buna rağmen rağmen ısrarla sürdürülmüştür.

Osmanlı’da eğitim, onu zirveye çıkaran bilimin o kadar uzağına düşmüştür ki; topların temizlenmesi için kullanılan fırçalar domuz kılından yapılmış diyerek, kullanmak istememiş, olaylar çıkarmışlardır. Bu durumu fark eden aydınlar da halktan kopuk olunca, onların da sözüne güvenilmemiş, işleri içinden çıkılamaz hâle getirmiş, onlar da bu önemli konuda meramlarını anlatmaktan mahrum kalmışlardır. Bu kanaat henüz açıklığa kavuşturularak değiştirilmiş, düzeltilmiş değildir. Millet ile aydın arasındaki bu ayrışma sürdüğü müddetçe milletin düşmanları bu durumu kullanmakta ve sürekli olarak istismar edeceklerdir. Bu durum değişmezse bundan yararlanacaklar, Türk milleti zarar görmeye devam edecektir.

Bin yıldır gündemden düşmeyen Şark Meselesi ısrarla işleniyor, taze kalması sağlanıyor. Batı, her fırsatı değerlendirerek Türk düşmanlığı yapmaya devam ediyor. Onların etkisiyle sade Müslümanlar bile kendi aleyhine olacak eylemlerde bulunuyorlar. Kurumlar kolayca etki altına alınabiliyor.Medreselerin bilgisizliği, yetersizliği, duyarsızlığı, sorumsuz tavırları sebebiyle Batı’yla aramızdaki mesafe alabildiğine açılıyor.

Bugün de akademisyenler baskı altında tutulmakta; geçmişin ağır hatalarından ders çıkarılmadığı gibi, benzerleri marifetmiş gibi tekrarlanmaktadır.

Diyanetin karar vericilerinin Türk milleti ile ne alıp veremediği vardır bilinmez ama çok önemli bir iş yapmış, tefsirinden Türklüğü çıkarmışlardır. Anlaşılan Türk milletini tanımamışlardır. O’nun İslâm âlemi ve insanlık için önemini idrak edememiş intibaının verilmesine sebep olmuşlardır. Millet realitesini din kabul ettiği hâlde Türk düşmanlığının önüne geçmek üzere gayret göstermemişler; böyle anlaşılmasına göz yummuşlardır.

Batı’nın Türkler aleyhine propagandası o kadar etkilidir ki; Macaristan’da Turan Kurultayı toplanıyor; dünyanın her tarafından Türkler kalkıp oraya gelip gösteriler yapıyorlar. Gazete ve televizyonlar bunu haber yapmıyorlar. Bereket versin ki, internet diye bir şey var…

Dünyanın her tarafındaki dinî ve milli kurumlar ülkelerinin varlığı, birliği ve bekası için her zaman uyanık, her zaman diridir. Nedense Türkiye’de bu duyguyu gereği gibi hissedemiyoruz. Herkesin hakkını savunuyorlar ama Türklerin hakkını asla!.. Konu Türkler olunca ve hele de olay Türkler lehineyse görünmezliğe bürünüyorlar. Türkler aleyhine her şey söyleniyor. Türk düşmanları aleyhine bir şey söyleyemiyorlar. Korkutulmuşlar ya da beslenmişler.

Geçmişin olayları bize gösteriyor ki, Batı’nın karanlık çağında Türk-İslâm âlemi bilimin aydınlığında yükselmeye devam ediyordu. Yeni Çağ’da süreç tersine döndü. Batı hızla ilerlerken, Türkler bilimde gerilemeye başladılar.

Batı’nın Bizans İmparatoru Justinian’ın kararıyla Orta Çağ karanlığına girme sebebiyle, Türklerin karanlığa girmesinin sebebi birbirine benziyor. Oysaki Batı’nın karanlığa girdiği tarihlerde Türk-İslâm âlemi aydınlık bir çağa giriş için yılları saymaya başlamıştı.Şimdi tersi bir durum yaşanıyordu. Türkler karanlığa girerken Batı aydınlanma Çağı’na doğru hızla yol almaya başlamıştı. Osmanlı Türkiye’sinde cereyan eden Bizans’takine benzer hadiseler, Türklerin bilim alanındaki yürüyüşünü durdurdu; kurumların gelişmesini ve ilerlemesini olumsuz yönde etkiledi. Batı ile aramızdaki uçurum süratle açıldı. Ne kadar gayret edilse de bir daha kapatılamadı.

13. yüzyıla gelindiğinde İslâm ülkelerinde işler tersine dönmeye başladı. İslâm’ın aydınlığında alınan yolda tıkanmalar olmaya başladı. Bir süre sonra da İslâm âleminde bilim tamamen çöktü.

İslâm medeniyetine en parlak dönemini yaşatan El Kindi, İbn-i Sina, Farabi, İbn-i Rüşd gibi dehalar dikkate alınmaz oldu. Bu dehaları yetiştiren İslâm medeniyeti, onlardan yararlanamadı.

Doğu’da çöküntü sürerken Batı Aydınlanma dönemine götürecek yolda kararlı adımlarla yürüyor, Türk-İslâm âlimlerinin ortaya koyduğu eserlerden faydalanmayı biliyorlardı. Batı, kendisini tutan bağları koparıp atmış; büyük mücadeleler vererek onlardan kurtulmayı bilmişti. Sözü edilen İslâm âlimlerinin fikirlerinden hareket ederek ve onlardan öğrendiklerinden yararlanarak bilim devrimini yapmayı başardılar.

İbn-i Rüşd, İslâm ülkelerinde dikkate alınmaz, eserlerinden faydalanma düşünülmezken, Latince çevirileri Batı’yı aydınlattı. O sırada İslâm ülkelerinde ilim alanında söz sahibi olan bilim adamlarının başları kesiliyordu.

Türk-İslâm âleminin Batı karşısında güçsüz kalıp, küçülmeye başlaması, sonra da gerilemesinin sebebi çok açıktı. Aslında başlangıcı 13. yüzyıla gidip dayanıyordu. Çünkü 13. yüzyıl başında İslâm âlimlerinin aydınlattığı Medeniyet çökmüştü. İbn-i Sina, İbn-i Rüşd ve Farabi, dogmatizme önderlik eden Eş’ari-Gazali düşüncesine yenilmişti. İşte o andan itibaren her şey tersine dönmeye başladı.

Bu arada Batı, aradaki büyük açığı bilimsel çalışmalara hız vererek kapattı. Kısa sürede yükselmeye başladı. Bilimsel çalışmaları neredeyse tamamen terk eden İslâm âlemi doğal olarak gerilemeye başladı. Bu olumsuz gidiş kimsenin umurunda olmamış, dur diyen birileri çıkmamıştı. Yanlışa dur denmesi gerekirken, bilim alanındaki çalışmalar tamamen durduruldu. Sonuç malum: Batı, bilimde, teknikte doğal olarak medeniyette hızla gelişti, yükseldi, aldı başını gitti. Türk-İslâm âlemi ilimle bağlarını kopardı. Cehaletin karanlık kuyusu içinde sürünmeye başladı. Batı’ya yetişip, onlara ayak uydurmak zorlaşmış, neredeyse imkânsız hâle gelmişti.

Ciddî anlamda bilimsel çalışmalar yaparak, Batı’ya yetişmek için gayret sarf etmesi gerekenler, işin kolayına kaçtılar. Batı’nın gücünü kabullenip, onlara tabi ve teslim oldular. Sömürgeleşmeyi uygun gördüler. Bu zihniyet sahiplerinin şerrinden ülke bir türlü kurtulamadı.Batı; buldu, üretti, İslâm ülkelerine sattı, zenginleşti. Bu tavrıyla kazançlı çıktı. Bizimkiler de onlara dua ettiler.

Türk-İslâm âlemindeki bu gerileme durdu, toparlanma başladı. Yeniden kendimize gelmeye başladık diyecektik ki; Batı durumu fark etti. Bu hamlenin aleyhlerine olacağını anladı. Karar mercilerini etkileyip kontrolü altına aldı. Başlanan bilimsel çalışmalar tekrar durdu.

Bu durum karşısında bizde, doğal olarak söylenenle yapılanlar arasında tezat teşkil eden durumlar ortaya çıkmaya başladı. Yapılan her şey çok açık bir şekilde, bırakınız ilmi, tekniği, doğrudan İslâm’a aykırı şeylerdi. Ama milletten hiç ses çıkmıyordu.

İslâm ülkesinde her ne hikmetse kilise açılmaya başlandı. Sayıları hızla arttı, artmaya devam ediyor. Aksine camiler yıkıldı. Artık bunlar da ülkede hoş karşılanıyordu. Hemen her alanda hoşgörüsüzlüğümüz tavan yaparken, hatta ayyuka çıkarken, bu konulardaki hoşgörünün sahibi biz olmuştuk. Daha doğrusu duyarsızlık tavan yaptı. Gene bu kapsamda domuz eti ve zinaya serbestlik geldi. Zina suç olmaktan çıktı. Bunun için kanun bile çıkartıldı, hukuki düzenleme yapıldı. Ayetlerle alay edildi. Kur’an’da: Allah indinde din ancak İslâm’dır, hükmü varken, diğer dinler ön plâna çıkarıldı. Dinler Arası Diyalog çalışmaları başlatıldı. Allah’ın sıfatları parti liderlerine yakıştırılmaya başlandı. Ordu etkisizleştirildi. İsteyen istediği zaman sınırlarımızdan girip çıkabiliyor, hesap sorulmuyor. Yolgeçen hanına döndürüldü. Terörist başı, baş tacı edildi. Ondan izinsiz iş yapılamaz oldu.

Artık güç şehvetine kapılanlar sınır tanımaz olmuşlardı. Akıl ve izan kalmamış, haksızlığa karşı yükselmesi gereken sesler tamamen kısılmıştı. Buna cesaret eden birileri çıkmamıştı. Söylenenlerde mantık aranmaz oldu. Dayatılan her şey sorgusuz sualsiz kabul ediliyordu.

Ülkede olumsuzluklar bütün hızıyla bu yönde yol alırken ve ısrarla bu tavır sürdürülürken; bilime ve tekniğe yönelme, akılla, izanla hareket etmek kimsenin aklına gelmiyordu.

6. Batılı Bilim Adamları Kilisede Yetişmiş Papazlardı

Orta Çağ’da Türk-İslâm âleminde bilime olan ilgi zirvedeyken, Batı karanlıklar içerisindeydi. İstanbul’un fethinden sonra Çağ değişmiş, ilme olan ilgi her geçen gün biraz daha azalırken, aksine Batı’da daha da artmıştır. Türk-İslâm âlimlerince ortaya konan eserler Batı’ya aktarılmış, geliştirilmiş ve bilimsel kurallar konmuş, konanlar sistemleştirilmiştir.

En önemlisi ve acı olanı da bizde din adamlarının olumsuz etkileri cemiyeti sararken, Batı’da bilime damgasını vuran âlimlerin çoğunun kiliselerde yetişmiş papazların olmasıdır. Bu sebeple geriye dönüp de Batı uygarlığını yaratan büyük insanlara baktığımızda büyük çoğunluğunun kiliselerde yetiştiğini görüyoruz.

İslâm gibi yüce bir dinin getirdikleri yanında, çok gerilerde kalan Hıristiyanlığın akidelerini dünyaya yayma heyecanını asla yitirmeyen, bu uğurda gerektiğinde Haçlı Seferleri düzenleyen, bunu defalarca tekrarlamaktan usanmayan, yılmayan papazların azmini takdir etmemek mümkün değildir. Onlar bilimde, teknikte ve kültür alanındaki bütün gelişmelerin itici gücü olma özelliklerini sürekli hâle getirmekte bir an için bile tereddüt göstermemiş, heyecanlarını yitirmemişlerdir.

Hıristiyan inancına sahip ülkelerin din adamları o ülkelerin sadece manevî mimarları olarak kalmıyorlardı. Onlar, aynı zamanda devletlerini güçlendiren büyük ve millî ideallerinin de ateşleyicileri konumunda ciddî görevler ifa ediyorlardı. Yunaistan’da Megalı İdea, Fransa’da Fransızca’nın resmî dil olmasının sağlanması, Rusya’da devletin gidişatına yön verilmesi, oradaki Türklerin Kiril alfabesine geçirilip Türk birliğini parçalayıcı ve bu birlikten uzaklaştırıcı adımların atılması gibi eylemler bunun en bariz örnekleridir.

İslâm medeniyeti gücünü yitirirken, Batı uygarlığını yaratma görevini kilise papazları kendilerine iş edindiler. İslâm âlemi bilimde, teknikte ve medeniyetteki üstünlüğünü ve liderliğini böylece Batı’ya kaptırdı. Artık her alanda aktif roller üstlenenler onlardı. Böylece bilimde ilerlemeye öncülük ederken, Hıristiyan âleminin idarî, dinî, ilmî, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmesine katkılar sağladılar. Kiliselerde yetişen çok sayıda bilim adamı Aydınlanma Çağı’na girişte önemli roller üstlendiler.

Hilmi Ziya Ülken, Millet ve Tarih Şuuru adlı eserinde: “Milletlerin uyanışında, millî kiliseler önderlik etmiştir. Latin âlemi Katolik kilisesi ile kültürünü Akdeniz kavimlerine yaydığı hâlde, Yunan ve Slav âlemleri Ortodoks kiliseleri sayesinde ona boyun eğmemişlerdi. Protestanlık, Cermen âleminin; Presbiteryen kilisesi İskandinavya kavimlerinin; Anglikan kilisesi, İngilizlerin millî varlığını Latin baskısından kurtaran ilk habercilerdi. Milletler veya imparatorluklar içinde devam eden eski etnik zümreler, cemaat teşkilatları ve küçük kiliseleriyle muhtarlıklarını temin ettiler. Fakat dinî devlet yerini laik devlete bıraktıkça, din işleri insanların vicdanına ait sırf derunî ve manevî bir iş hâline geldi.”³⁴ diyor.

Batı’da büyük devletlerin oluşması, güçlenip gelişmesinde önemli ve birinci derecede rol oynayanların Hıristiyan din adamları olması dikkat çekicidir.Batı’yı güçlendiren ve uygarlaştıranlar aynı zamanda bilimle uğraşan din adamlarıydı. Onların arasında sayısız buluşlara imza atanlar vardı. Bunlar, genellikle kilisede yetişen papazlardı. Thomas Bradwardine, George Berkeley, Nicholas Copericus (Kopernik) ve Mendel gibi çok sayıda papaz Batı’da bilime öncülük ettiler. Batı’da Aydınlanmanın önünü açtılar.

Thomas Bradwardine (1290?–1394), İngiliz matematikçi, filozof ve tanrıbilimcidir. 3. Edward’ın papazıydı. Atomcu varsayımın skolâstik biçimine karşı çıkan bilimsel metinler yazdı. Bir devingenin hız değişimlerini inceleyerek hızlar, güçler ve dirençler arasındaki ilişkiyi matematiksel biçimde dile getirdi. Yazdığı geometri ve aritmetik kitapları yenilikler içerdi. Felsefesiyle Pelagiusçuların kuramlarını çürüttü.³⁵

George Berkeley, İngiliz Anglikan papazıdır. Malebranche, Descartes felsefesinden doğan düalist ve mekanist anlayışa karşı savaşırken, Anglikan papazı George Berkeley de Newton’dan sonra bilim çevresinde doğan Allah’ı tabiatın içinde arama temayülüne karşı mücadeleye girişti. Berkeley’e göre fizik tamamen tanıtıcı ve tarif edici bir karaktere sahiptir. Berkeley de mekanist dünya görüşünü kısmen kabul etmesine rağmen, asıl tesir sahibinin Allah olduğunu kabul etmiştir.³⁶

Nicolaus Copernicus (Kopernik, 1473-1543), Polonya’nın Torun kentinde dünyaya geldi. On yaşında iken babasını kaybedince; bir bilgin papaz olan amcasının koruyuculuğu altında büyüdü.³⁷

Kopernik, Polonyalı gökbilimcidir. Aldığı eğitim teolojiye yönelikti. Ancak, Copernicus’un ilgi alanı belli bir konuyla sınırlanamayacak kadar genişti.³⁸

Copernicus’un bir tür gizemcilik olan, teologların da paylaştığı bir felsefenin (Yeni-Platonculuk) etkisinde olduğu söylenebilir. Kilisenin resmî öğretisine ters düşen bir görüşü hoş karşılaması beklenemez. Ancak Bruno ve Galileo’ya gelinceye kadar Katolik kilisesi belirgin bir tepki göstermez.³⁹

Francis Bacon (1561-1626)’un içine doğduğu dünya, çelişkilerle dolu bir dönemden geçmekteydi. Bir yanda insanoğlunun yeni keşiflerle bilinmeyene açıldığı, bilgi arayışına girdiği; öte yanda büyü, fal türünden aldatıcı uygulamaların yaygınlık kazandığı, kilise buyruğuna ters düşünenlerin yakıldığı bir dönem!⁴⁰

Johannes Kepler (1571-1630) güney Almanya’da Weil kentinde dünyaya geldi. Öğrencilik yılları parlak geçti. Önce teolojiye yönelir. Resmî görevi astroloji almanakları hazırlamaktı. Soyluların yıldız falına bakarak geçimini sağlıyordu.⁴¹

Sir Isaac Newton (1642-1727)’un üstün öğrenme yeteneği amcasının gözünden kaçmaz. Bir din adamı olan amcası aydın bir kişiydi. Amcasının sağladığı destekle yörenin seçkin okulu Grantham’a verilir.⁴²

Ivan Pavlov (1849-1936), bir köy papazının oğludur.⁴³

Johann Gregor Mendel (1822-1884) bir papaz ve din adamıdır. Mendel Moravialı bir köylünün çocuğu olarak dünyaya gelmiştir ve onun için bir tek yol vardı: Bir Katolik manastırına girmek. Avusturya’da botanik müzesi, bahçe bitkileri ve zengin kitaplığıyla ünlü Brünn Manastırı Mendel için ideal bir öğrenim merkezi idi. Mendel’in asıl özlemi ortaokulda öğretmen olmak, araştırmaları için daha elverişli ortam bulmaktı.⁴⁴

Yirmi beş yaşında papaz unvanını alan Mendel’in, Darwin ve Wallace gibi, meslek dışında kalan, bir ölçüde amatör sayılabilen bir araştırmacıdır. Mendel’i küçümseyen Nageli, Mendel’e araştırma sonuçlarını bu bitki üzerinde sınamayı önermiştir. Bugün bu bitkinin Mendel yasalarına uymayan nitelikler taşıdığı bilinmektedir.⁴⁵

7. Papaz Okulları Hayata Yön Veren Adamlar Yetiştirdi

Batı sadece bilim ve teknik alanlarında ilerlemiyor, siyasî hayata yön veren insanlar yetiştiriyordu. İngiltere’de ortaya çıkan, Cizvit okulundan yetişerek yeni fikirleri Fransa’ya taşıyan Voltaire (1694-1778) olmuştur. Cizvit okulundan yetişen bu kişi, soylu bir şövalye ile kavga ettiği için İngiltere’ye sürülmüş, orada üç yıl kalarak yeni fikirlerle tanışmıştır. Ona göre eşitsizlik doğaldır; öyle ki, hiçbir şeyi olmayan bir sürü insanlar bulunmalıdır. Yoksulların hiçbirisi mutlu değildirler; çünkü öyle doğmuşlardır. Ona göre, ayaktakımı hiçbir zaman akıldan yararlanmayacaktır; çünkü bu sınıfın kendini aydınlatmaya ne vakti ne de yeteneği vardır. Bu gibileri, Aydınlanmış Monarşi yönetecektir. Voltaire, Türk düşmanlığıyla da nam salmıştır. Rus çarına yazdığı bir mektubunda, Türklerin Mora’dan kovulması dileklerini iletirken hızını alamaz ve şöyle der: Bu barbarlara karşı zaferle biten bir savaş yetmez, onları küçük düşürmek yetmez, onlara bir daha geri dönmemek üzere Asya’ya kovmak gerek. İmparator hazretleri Türkleri öldürerek bana hayat veriyor. Her zaman söyledim, eğer Türk imparatorluğu yıkılacaksa, bu sizin sayenizde olacaktır. Öte yandan, Fransa’da özgürlük ortamının tesisi için çaba gösteren Montesquieu, aynı özgürlükleri bütün insanlara lâyık görmüyordu: En bilge varlık olan Tanrının bir ruhu, özellikle de iyi bir ruhu kapkara bir bedene yerleştirmiş olabileceği düşüncesini hiç kimse kabul etmez, diyordu. Bilgi felsefesine şüpheci ve deneyci olarak yaklaşan İskoç düşünür, tarihçi ve iktisatçı David Hume (1711-1776): Siyah insanın aklı ancak Orangotan’ın aklı kadardır, diyordu.⁴⁶

Fransa’da çok sayıda dil konuşulurken, bu karmaşaya son verip Fransızcanın bugünkü seviyesine ulaşmasını sağlayan, onu zengin bir kültür dili hâline getiren adımları korkusuzca atan kişinin, aynı zamanda insan hakları savunucusu olan bir papaz olması çok ilginçtir.

Papaz Abbe Gregoire Batılı bir Fransız aydınıdır. Hem de Fransız İhtilâlı döneminde yaşamış bir aydındır. Hem din ve hem de devletadamıdır. Hümanist ve insan hakları savunucusudur. Bu papaz, azınlıkların dinlerine ve Fransız kolonilerindeki kölelere karşı tolerans gösterilmesini istemiş ve köleliğin kaldırılmasında önemli bir rol oynamıştır.

Batılı işin bu tarafıyla fazla ilgili değildir. Onun yaptığı daha başka ve önemli işler vardır. Fransızcanın yaygın olarak kullanılmasını temin etmek, işte onun asıl amacı budur. Bu amaçla yazdığı rapor ve meclisten çıkarmaya muvaffak olduğu kanun bunun delilidir.

Siz, bizim ülkemizde böyle bir amaçla bir rapor hazırlayıp, kanunlaşmasını sağlayan aydınbir din adamının adını duydunuz mu?

Abbe Geregoire’nin hazırlamış olduğu raporunda: Bugün Fransa’da yaşayan 28 milyon insanın en az altı milyonu hiç Fransızca bilmemekte, bir altı milyonu da Fransızca konuşmak ve anlamakta güçlük çekmektedir. Fransa’nın çeşitli bölgelerinde en az 30 değişik lisan ve lehçe kullanılmaktadır. Bu da millî birlik için çok zararlıdır. Dil birliği olmadan vatan birliği olmaz, demiş ve bu raporu meclise sunmuştur. 1794’te, Fransa’da Fransızcadan başka bir lisan konuşulması ve başka lisanlarda eğitim verilmesi yasaklanmıştır.

Fransa, gelinen bu noktada isterse bu kararından vazgeçsin, bunun artık ülkesine bir zararı olmaz. Çünkü geçmişte yaşanan süreçte Fransa’da dil birliği sağlanmıştır. Vatan birliği de buna paralel olarak, söylendiği gibi kaçınılmaz olumlu bir sonuca ulaşmış, o da sağlanmıştır. Bunlar milletlerin kafasına ve gönlüne bir şuur olarak yerleşmiştir.

Ortada ülkenin birlik ve bütünlüğünü bozacak tehlikeli bir durumun olması da söz konusu değildir. Çünkü daha o zaman çıkmasını sağladığı kanunla Fransa’da Fransızcadan başka bir lisan konuşulması ve başka dilde eğitim verilmesi yasaklanmıştır. Aslında Abbe Geregoire hümanist, insanların köle olmasına şiddetle karşı çıkan bir insandı. Ama iş millî birlik ve bütünlüğe geldiği zaman, Dil birliği olmadan, millî birlik olmaz!diyerek yasaklayıcı mahiyetteki kanunları bile çıkarmakta tereddüt etmemiştir. Batılı aydın davranışı budur. O hiçbir zaman ülkesi zararına bir adım atmaz. Her zaman sağduyulu davranır.

Avrupa’nın batısından, Fransa’dan sonra vereceğimiz bir başka örnek ise doğusundan; Almanya’dan olacak. Luther, Hıristiyanlığın kutsal kitabını Almancaya çevirerek, anadili olan Almancanın, farklı lehçeler konuşan çeşitli Alman boylarının ortak dili olmasına ortam hazırlamıştı.⁴⁷

Avrupa’nın batısı Fransa ve onun doğusu Almanya’dan sonra bir başka örnek de bizim yanımızda, yakınımızda olduğu ve bizi çok yakından ilgilendirdiği için Rusya’yı verebilir ve orada cereyan eden olayların asıl kahramanlarından söz edebiliriz.

Türk devletlerine bağlı ve hatta Kazan Hanlığı’na vergi veren Moskova Kinezliği’ni Rus Çarlığı’na, yani Rusya İmparatorluğu’na yükseltenler de Hıristiyan din adamları ve papazlardı. Devlet hayatının hemen her safhasında etkiliydiler. Rusya için, Rus milleti için en iyi, en doğru olan neyse onu düşünüyor, plânlıyor, uygulamaya geçiyorlardı. Rus devlet adamlarına yol gösteriyor, cesaretle adımlar atmaları için ellerinden geleni yapıyorlardı. Rusya’yı büyütecek, işin doğrusu onu yoktan var edecek imana, inanca, ideale sahip olmaları için gerekli olanı yapıyor, bu ruhu onlara veriyorlardı.

Kazan Hanlığı’na karşı istilâcı siyasetinin temeli, Rus halkının dinî taassubunda gizleniyor, millî ve ırkî düşmanlığı körüklüyordu. Rusların en münevver zümresi olan ruhanilere Tatarların hâkimiyeti ağır geliyordu. Verdikleri vaizlerde bu konuya ağırlık veriyorlardı. Tatar düşmanlığını çok koyu renklerde kullanıyorlardı. Hâlbuki Hıristiyan ruhanileri Tatar hâkimiyeti devrinde Rusların başka zümrelerine göre hukukî ve maddî bakımdan daha kolay şartlar içinde yaşıyorlardı.

Rus halkı kuvvetlenmeye başladıktan sonra ruhaniler, Tatarlara karşı intikam hissini uyandırarak, başka dindeki Müslüman Tatarlara karşı mücadele fikrini aşılıyorlardı. Rus tüccarlarına göre, karşısındaki bir Tatar tüccarı kendisi gibi ticaretle meşgul olan bir adamdır, Rus ruhanisi için ise bu Tatar, onunla hiçbir ortak iş yapılmayacak, bir pis Mecusi’dir. Bundan dolayı istilâ fikrinin ilk kez Rus ruhanilerinin başkanı olan metropolit Daniil tarafından ortaya atıldı. 1523’te Büyük Knezin bütün Kazan Hanlığı’nı ele geçireceğini belirtmesiyle, Rusya’nın istilâ siyasetinin temelleri atılmış oluyordu.

Sonra da 3. İvan’ın siyasî mektebinin talebesi olan meşhur Makariy’in metropolitliği başlıyor. 4. İvan 1547’de Silvestr ismindeki bir papazın vasiliği altına alındı. Bu papaz daha altı sene (1547–1553) kuvvetini toplayamamış, kendi bilgilerini gösterememiş, fena huylarını inkişaf ettirememiş olan Korkunç İvan’ı gölgede bıraktı. Bu dönem ruhaniler saltanatı olarak nitelenir.

4. İvan, 1550’de sefere çıktığında metropolit Makariy ile istişarede bulundu. Makariy, büyük papaz Sava Krutitskiy ve diğer papazlar, Viladimir’e kadar geldiler. Makariy, sözlerini tutmayan Kazanlılara karşı mukaddes devlet görevi yapacak Büyük Knezi takdis etti.

1547’den beri Rusya’nın idaresini elinde tutan Makariy, zamanın mümtaz şahsiyetlerindendi. Yüksek kültürlü, zamanın edebiyatının derin âlimi, dinî muharrir olan bu zat yüksek kabiliyette devlet ve siyaset adamı idi. İlâhiyat, edebiyat ve siyaset alanlarındaki çalışmalarının hepsi, kültür hazinesine büyük katkılar yapmıştı. Bütün Rusya Hıristiyan papazlarının kongresinin toplanması ve Rus papazlarının Hıristiyan azizi olarak ilân edilmesi onun teşebbüsleriyle meydana gelmişti.

Sistemli Ruslaştırma çabalarının başından beri başarısız seyretmesi, Ruslaştırma ideolojisinin yeni bir sürümünün ortaya çıkmasına yol açmıştı. Nikolay İvanoviç İlminsky (1822–1891) Kazan’da kurulan Kazan Kilise Akademisi’nde tahsil gören, Tatarca ve Arapçayı da öğrenmiş; Sibirya’da bulunmuş, Filistin ve Mısır’da da İslâmiyet üzerine tahsil yapmıştır. Türklerin Krill alfabesi kullanmaları yanında, dillerindeki Arapça ve Farsça kelimelerin Rusça kökenlilerle değiştirilmesi için çalışmalar yapmışlardır.⁴⁸

Bu amaçla Krill alfabesini uygulamaya sokuyor, onu geniş bir coğrafyaya yayarak Rus dilinin güçlenip güzelleşmesi için çareler arıyor, buluyor ve uyguluyorlardı. Düşündüklerini hayata geçirmek için zorluklardan yılmıyor, çaresizliği kabul etmiyorlardı. Kaldı ki, Krill de bir Hıristiyan din adamıydı.

Ruslar öncelikle yeni bir Tatar aydını oluşturmayı hedefliyordu. Bunlar Ortodoksluğu kabul edecek; fakat kendi dillerinde okuyup yazacaktı. Rusça konuşmaları için üzerlerinde baskı uygulamasına son verilecekti. Yani, Ruslaşmış dinsiz tohumu ekmektense yerine Ortodoks gayrı Rus tohumu ekilecekti. Bu politika, doğrudan Ruslaştırma politikasına göre çok daha başarılı olmuştur. Bu çerçevede, 1865 ile 1900 yılları arasında 100 bin Tatar Hıristiyan oldu. Bu şekilde oluşturulan kilisede ayinler Tatarca olarak yapılıyordu.

İlminsky’nin çarlık döneminde denediği yöntem, daha sonra, Bolşevikler döneminde tam destekle ve aynı amaçla uygulamaya konulmuştur. Bu politikanın özü, farklı Türk boylarını, aralarında derin farklar olan milletler hâline getirme projesidir. Bu projenin ne kadar başarılı olduğu, 90’lı yıllarda aradaki siyasî engeller kalktıktan sonra daha iyi anlaşılmıştır.⁴⁹

Nikolay Yakovleviç Danilevski (1822–1855) toplumbilimci ve aynı zamanda bir Panslavisttir. Türklere olan düşmanlığın sistemleştirilmesinde öncü rol oynayanların başında gelmektedir. Danilevski, Rusya’nın Kırım Savaşı’nda Türklere yenilmesi dolayısıyla, Avrupalıların Ruslar yanında yer almamasına, tam tersine Türkleri desteklemesine son derece kızgındır. Bunu şöyle açığa vurur: Avrupa Rusya’dan nefret etmekte ve onu kendisinin düşmanı olarak görmektedir. Avrupa’nın bu nefretinde akla yakın gelebilecek bilinçli hiçbir şey yoktur. Avrupa kültürü gerileme dönemine girmiştir. Slav kültürüyse henüz çiçeklenmektedir. Bu nedenle Avrupa, Rusya’yı kıskanır ve ondan nefret eder. Ona düşmanlık duymamazlık edemez. Danilevski’nin ortaya koyduğu tezler, baştan sona, Rusların gelecekte Avrupa’ya da kültür ihracına kalkışacağının işaretleriyle doludur.⁵⁰

Danilevski’nin ve Aksakof’un sanayileşmenin başlangıcı olan 1. Nikola devrinde Panslavizm’i bir ideoloji hâline getirmeleri ve nihayet koyu bir istibdat… 2. Aleksandr ve 3. Aleksandr devirleri bu fikir hengâmesinin ortasında Panslavizm’in en çok himaye gördüğü, güçlendiği ve mazlum milletler üzerindeki baskının alabildiğine arttığı zamanlardı. Bundan en çok zarar gören Türk unsurlardı.⁵¹

Danilevski, Rusya’da Panislavizm’i savunurken ortaya koyduğu en önemli eserlerinden biri 1871’de yayınlanan Rusya ve Avrupa adlı eseridir. Bu eserde Çarlık Rusyası’nı incelemektedir. Ona göre: Avrupa ile Rusya’nın dost olması mümkün değildir. Tarihi yöneten bir tarih içgüdüsü vardır. Bu içgüdü de Rusya ile Avrupa’nın düşman olmasını gerektirmektedir. Avrupa medeniyeti cihanşümul bir medeniyet değildir. Greko-Romen (Yunan-Roma) meşeli olan Avrupa medeniyeti, aslında Avrupa’nın malı değildir. Bu medeniyet Akdeniz’de çıkmıştır. Yunan filozoflarından birçoğu Efes, Milet, İzmir çevresinden veya Akdeniz’den çıkmıştır. Danilevski’nin deyimiyle: “Belli bir tarih kültür tipinden bir uygarlığın temel ilkeleri, bir başka kültür tarih tipinin halklarına aktarılamaz… O zaman çirkin, melez bir kültürün etkisi altında kalıyor, şahsiyetini kaybediyor… Dünya medeniyet tarihinde bir çizgi üzerinde devamlı bir gelişme yoktur. Yani daha önce bir Mısır medeniyeti vardı. Ondan sonra Yunan, Roma, İslâm-Arap ve nihayet Batı medeniyeti var. Şimdi biz bu zaman sırasına bakıp, Batı medeniyetini önceki medeniyetlerden daha ileri olduğunu ileri süremeyiz. Hiç kimse Kant’ın Sokrat’tan akıllı olduğunu ileri süremez. Her medeniyet ve kültürün kendi içinde bir değeri vardır… Her medeniyet ve kültür tipinin, her tarih tipinin bir çiçeklenme devresi vardır ve bu çiçeklenmenin arkasından da çöküş devresi gelir. İşte Batı medeniyeti 17. asırda çöküş emareleri göstermeye başlamıştır… Avrupa kültür tarihi tipi ise, çiçeklenme döneminin sonundadır.” diyor. Aslında gerilemesi 17. yüzyılda başlamıştır. “Bir kere Avrupa medeniyetinde yaratıcılık zayıflamıştır ve şüpheci bir felsefe cereyanı hâsıl olmaya başlamıştır. Ondan sonra da Avrupa medeniyeti artık doymaz bir iştahla dünya egemenliği aramaktadır. Bunlar da Avrupa medeniyetinin zaaf içinde olduğunu ve çöküş emareleri gösterdiğine işaret etmektedir.” diyor. Ona göre Batı medeniyeti çöküş içerisindedir: “Avrupa’yı da kurtaracak ancak bir Slav medeniyetidir.”  Yani Rus medeniyetidir. Onun Rus medeniyeti dediği, Çarlık Rusyası’nın Hıristiyan değerleridir. Bunu şu sözlerle ifade ediyor: “Birleşmiş Avrupa ile ancak birleşmiş Slav’lık mücadele edebilir.”

Günümüzde Putinizmin dayandığı üç temel; Rusya’nın Neo-emperyalizm yani yeni imparatorluk tutkusu, Rus Ortodoks kilisesi, yani toplumsal destek ve Avrasyacılıktan oluşmaktadır. Rus Ortodoks kilisesi geçmişte olduğu gibi etkin rolünü oynamaya devam etmektedir.

Alman lise felsefe öğretmeni olan Spengler (1880-1936), 1917’de yazdığı Batı’nın Çöküşü adlı ünlü eseriyle Avrupa bunalım felsefeleri üzerinde büyük bir etki uyandırmıştır: “Dünya tarihi doğrusal bir gelişim içinde değildir.” Aslında bu sözleriyle Danilevski’yi doğrulamaktadır. Spengler de: “Bize şimdi Milat Sonrası 19. yüzyıl, Milat öncesi 19. yüzyıldan daha önemli gibi geliyor. Hâlbuki milat sonrası 19. yüzyılın daha büyük olduğunu iddia edemeyiz, bu bir yanılgıdır.” diyor. Nasıl ki bilimsel araştırma yapmayan bir astronomi âlimi, ay’ı, bize yakın diye Merih’ten daha büyük gösteriyorsa, işte kültür tarihi derinliğine incelenemezse milattan sonraki 19. yüzyıl bize daha yakın ya, o zaman biz onu daha büyük görüyoruz, diyor. Spengler diyor ki: Köylü tabiat insanıdır. Çok saf ve temizdir. Köylü kadını annedir. Çok enteresan bir şey. Köylü kadını annedir, ama artık büyük şehir kadını anne değildir. Bir Nana’dır.

Spengler’in iddiasına göre: Yine fizik bilimi başlangıçtaki ruhsal yuvasına, yani dine dönecektir. Dünyanın geleceğini bu şekilde görmektedir. “Bıkkın ve hayal kırıklığına uğramış güvensiz ve belirsiz, yaratıcılıktan uzak ve yorgun olarak kitleler, canlandırılmış eski ya da yeni bir dinsellik biçiminde kurtuluş ve zihin huxuru aramaya başlarlar.” İngiliz tarihçi Arnold Toynbee (1889- ?), Yargılanan Uygarlık adlı eserinde: “Medeniyetler, uygarlıklar tekrarlanabilir.” Ona göre bir kültür yıkılmıştır, o kültür yıkılmıştır, diye bir daha tekrarlanamaz manası çıkarılamaz. Toynbee, uygarlıkların çöküşü üzerine üç sebep ileri sürmektedir. Medeniyetlerin çöküşünde ilk amil azınlıktaki yaratıcı gücün azalmasıdır. Medeniyet ve kültürü havas tabakası meydana getirir. İlim adamları, ilmiye sınıfı, şairi, romancısı, sanatkârıyla meydana gelir. Demek ki, birincisi; medeniyeti meydana getiren azınlıkta, yaratıcı gücün azalması ve buna paralele olarak çoğunlukta taklit gücünün azalması. Artık çoğunluk yaratılan değerleri taklit edemez. Bunların sonucunda üçüncü olarak da toplumdaki bütünlüğün, anlaşmanın kaybolması… İşte bu üç unsur sonunda bir medeniyet ve kültür çöküş alametleri göstermeye başlar. Üç unsuru ortaya koyduktan sonra şöyle diyor: “Batı toplumuna gelince uygarlık çökmenin ve parçalanmanın bütün belirtilerini ortaya koymuş görünmektedir.” Ona göre Hıristiyanlık insanlık tarihinin en son gayesi ve insanın yeryüzünde sahip olduğu en büyük iyiliği ve en yüksek ölçüsü olarak görülmektedir ve batan Batı Medeniyeti’ni kurtaracak olan tek çare Hıristiyanlıktır. Değil Batı’yı, bütün insanlığı kurtaracak tek çare Hıristiyanlıktır, demektedir.

Batı’da herkes hangi düşünce ve inanca sahip olursa olsun, kendi ülkesi için çırpınmakta, fikir üretmektedir.

Yunan ve Roma menşeli olan Batı Medeniyeti Roma, sonra Hıristiyanlıkla yeniden canlanma göstermiştir. Skolâstik Orta Çağ’da tamamen Hıristiyan değerleri ile beslenmiştir. Rönesans ve Reform hareketleriyle hümanizm başlıyor. Batı, Batı Medeniyeti kısmen de olsa Hıristiyan değer ve tesirlerinden kurtuluyor. Ölmekte olan hümanist aşamadan ortaya çıkan yeni Orta Çağlara geçiş dönemidir. Rus filozoflarından Berdrayev’e göre 20. yüzyıl, ölmekte olan bir medeniyeti taşımaktadır. Bu hümanist medeniyet, yeni bir Orta Çağ medeniyeti çıkaracaktır. Orta Çağ Medeniyeti’nin hâkim vasfı, dine dönük, dinsel değerlere dayalı olmasıdır. Bu hümanist medeniyetin yıkılmasından sonra yine dini bir medeniyet ortaya çıkacaktır.

Amerikan filozoflarından Northrop (1893-?), 1946’da yazdığı Doğu ve Batı’nın Karşılaşması adlı eserinde belirttiğine göre dünya birkaç medeniyet tanımıştır. Diğer medeniyetler birbirine etki etmişlerdir. Medeniyetlerin temsil edici özelliğini o milletin dinsel inançlarını ve felsefî kanaatlerini gösterir.

Bir Batı Medeniyeti, bir Doğu Medeniyeti, İslâm Medeniyeti vardır. Fakat bunların ortak yanları vardır diyor. Batı Medeniyeti’nin bilimsel ve kuramsal olması, kuramsal dediği hipotez yani nazariyeci olmasıdır. Demek ki Batı Medeniyeti’nin bu özelliğini alıyor. Doğu medeniyetinin özelliği, estetik ve sezgisel olmasıdır, diyor. Yani Doğu medeniyeti mistiktir. Aşk, şefkat, sevgi gibi bazı duyguları örnek veriyor… Batı Medeniyeti eksiğini Doğu’dan alacak; sevgi, şefkat, manevî değerler, cömertlik. Bu gibi ahlâki değerleri Doğu’dan alacak…

Aşağı yukarı hepsi de: Kültür aktarılamaz, kültür ve medeniyetlerde doğrusal bir ilerleme yoktur, yeni gelen kültür ve medeniyet, eskisinden daha üstün ve tutarlı değildir. Bugün akıl ve zekâya dayanan moral ve manevî değerden mahrum Batı medeniyeti çökmektedir. Hepsi de Hıristiyanlığı alternatif olarak göstermektedirler. Kurtuluşun Hıristiyanlığın yeniden doğuşuyla olacağını söylüyorlar.

Dostoyevski, 1880 yılında Puşkin gününde yaptığı bir konuşmada İstanbul ve Boğazlar bizim olacak diye bağırıyor. Başka bir kitabında da Batı Katolikliğinin etkisiyle Hz. İsa’yı yitirmişti. Dolayısıyla Batı’yı da, dünyayı da Rusya kurtaracaktır, Hz. İsa kurtaracaktır, demektedir.

Batılı felsefesiyle, duygusuyla, düşüncesiyle, aklıyla kendisine bağlıdır, ülkesine, milletine bağlıdır. Her zaman düşünülen onlar ve büyük gelecekleridir.

Bizimkilerse, bütün Türkleri ve hatta İslâm âlemini kendine getirecek olan Türklerden başka millet olmadığı hâlde, tarihi geçmişleri bu büyük meseleyi halledecek güce ve iradeye sahip olmadığı halde, Türkleri yerden yere vurmaya devam ediyorlar. Batı’nın emeline ulaşması için, yardımcı oluyor, ekmeğine yağ sürüyorlar.

Görüldüğü gibi Batılı din adamları bilimde, teknikte, milli kültür alanında milletlerine ve ülkelerine canla başla hizmet etmekte, ülkelerinin büyük geleceklerini hazırlamakta maddî ve manevi yönden eksik yan bırakmamaktadırlar. Birlik ve beraberliği sağlayıcı adımları cesaretle atmaktadırlar. Özellikle din adamları bilimsel çalışmalarıyla ön plânda yer alıyorlar. Yine çoğu din adamı devleti yönetenlere siyasal açıdan yol gösteriyor, yönlendiriyorlar. Ülkelerinin geleceğini oluşturma önemli ve hatta hayati katkılarda bulunuyorlar.

Aksine bizde din adamlarının özellikle de Fatih Sultan Mehmet’ten sonra Türk-İslâm âleminde bilimle, teknikle, milli kültürle ilgilenip ülkenin ve milletin geleceğini olumlu yönde etkileyecek bir katkı sağladıklarına dair doyurucu bir bilgiye ulaşamadım, üzüldüm.

Oysaki Osmanlı tarım çağında mükemmel bir merkezi organizasyon, işlevsel kurumlar ve adil hukuk düzeni ile Cihan Devleti olmuştu. Ama bu durumu fazla uzun sürmedi. İlimden, teknikten, doğal olarak akıldan, izandan o kadar uzaklaşıldı ki, batı sanayi çağına girdiğinde Osmanlı’nın tarım toplumuna dayalı kurumları ve hukuku işlevsiz kaldı. Sonunda da okuyanın sayısı yüzde 10 olan nüfusuyla ve kibriti, şekeri ve sigara kâğıdına varıncaya kadar birçok malı dışarıdan ithal eden bir ülke hâline gelmişti.

Atatürk bu kötü yazgıyı düzeltmek için gayret gösterdi. Ama cehalet hâlâ önünde en büyük engel olarak duruyordu. Cahil bir toplumu istismar edecek kolay bulunurdu. Doğal olarak günümüzde de bulundu, istismar devam ediyor.

8. Kitap ve Kütüphane Düşmanlığı yapılmıştı

Bilgisiz toplumlar içinden çıkan uyanık kişiler büyük insan yığınlarını yönetip yönlendirebilmek için, onların gözünü açıp uyandıracak nesneleri yok ederler. Bu bilgi kaynaklarının en başında kitapların bulunduğu kütüphaneler yer alır.

Büyük savaşçı, ama kültürsüz Büyük İskender İran’ı işgali sırasında “Persopolis kitaplığı yakılsın” dedi ve yakıldı.

İnsanlığın mutluluğu için kitapların yakılmasının gerekli olduğuna yürekten inanan Çin imparatoru Tsin Che Hoang Ti, İ.Ö. 213 yılında “bilginin insanlığa kötülük getirdiği” gerekçesiyle Çin tarihinin en önemli kitaplarını yaktırmıştı.

Romalılar, Annibal’dan sökerek aldıkları Kartaca Kütüphanesini, Alp dağlarında geçirdikleri soğuk gecelerde yakarak ısınmışlar, ancak işlerine yarayan kitapları Roma kütüphanesine taşımışlar, kalanını yakmışlardır.

Sezar tarafından Cleopatra’ya hediye edilen Bergama Kütüphanesindeki bütün kitaplar, Cleopatra tarafından İskenderiye hamamlarında yaktırıldı.

Müslümanlar tarafından ele geçirilen İskenderiye Kütüphanesi, halife Ömer tarafından yaktırıldı. “Ame İbn-ül As, Mısır’ı fettiği zaman, halife Ömer’e bir mektup yazdı. Mektubunda: Burada çok sayıda kütüphane ve içinde binlerce kitap var. Bunları yakayım mı yoksa bırakayım mı? diye sordu. Hz. Ömer de şöyle yanıtladı: Kitapları incele… Eğer yararsız şeylerse, yak. Yok, eğer yararlı şeylerse, yine yak. Çünkü halk, o kitapları okudukça, onlara uymaktan vazgeçmeyecekler, eskiyi unutmayacaklar ve bize, yani yeniye-yeniliğe sürekli düşman olacaklardır!”

410 yılında Roma’yı işgal eden Vizigotlar, kralları Alarik’in emriyle tüm Roma’yı yerle bir ederken, kütüphaneyi de yaktı.

Ünlü astronomi âlimi ve filozof Nasîrüddin Tûsî’nin bilim dünyasına olan katkılarından dolayı onun adıyla anılan 36 kütüphane, Hülagu Han’ın, Bağdat’ı istilasından sonra yakılmıştır.

Kardinal Ximenes, Endülüs Kütüphanesi’nden taşıdıkları kitapları Granada’nın Bab-ür-remle meydanında, İspanya’nın Müslümanlardan kurtuluşu adına yaktırmıştır. Fizikçi Pierre Curie bu kıyım için, “Endülüs Kütüphanesi’nden otuz kadar kitap kurtuldu, onlarla atomu parçaladık. Eğer yakılan bir milyon kitabın yarısı kurtulmuş olsaydı, şu anda galaksiler arasında geziyor olurduk.” diye yazmıştır.

1562 yılında Güney Amerika’da Maya Uygarlığı’na ait kitaplar, İspanyol papazlar tarafından yakılmıştır. 1566 yılında da, muz kabukları üzerine yazılı İnka antolojilerini yakan Pachacuti, bunu görev aşkıyla yaptığını belirtmiştir.

1872 tarihinde Polonezya adalarında Hıristiyanlık hakkında kitaplar yazmaya başlayan rahip Eugene Evraud, eski Polonezya eserlerini yakan papazlardan biridir.

Nazi Almanyası’nın 10 Mayıs 1933 tarihinde gerçekleştirdiği “kitap yakma töreni”, Almanya’nın, geleceğin dünya lideri olacağına inanan binlerce Nazi tarafından desteklendi.

Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde çeşitli tarihlerde kitapların yakıldığını gazete haberlerinden öğreniyoruz.

9. Taassup Engizisyon Mahkemelerine Yolaçmıştı

Uygulayıcıları farklı olsa da tarih tekerrür ediyor. Kimse ders almak, hataların tekrarının önlenmesi için kılını kıpırdatmak istemiyor. Dünyada benzeri hadisler tekrarlanıp duruyor. İnsanlar Kutsal Kitapların emri hilafına Hıristiyanlık ve Müslümanlığın izin vermediği her eylemi yapıyorlar. Sözde din adına haksız yargılamalar yapıp insanları katlediyor, cezalar veriyorlar.

Din adına hatalı eylemler dün vardı bugün de tekrarlanıyor. Geçmişte acı örnekleri verilen engizisyon benzeri olaylar cereyan ediyor. Nitekim Orta Çağ’da Engizisyon mahkemeleri haksız kararlar vermiş, vahşet derecesinde infazlar yapmışlardı.

Engizisyon, Latince soruşturma anlamına gelen bir kelimedir. Aslında Katolik kilisesine bağlı bir mahkeme sistemidir. Siyasî ve dinî görüşleri nedeniyle meşhur olan Engizisyon mahkemeleri şunlardır:

1. Orta Çağ Engizisyonu, Orta Çağ’da uygulanmıştır. Orta Çağ engizisyonu; 1231’de Papa 9. Gregorius tarafından kurulan gezici bir mahkemedir. 1252’de Papa 4. Innocentius, Engizisyona işkence yöntemleri kullanımı için yetki verdi. 16. yüzyıl Fransa’sında Paris Üniversitesi Protestanlığı ezmekle Engizisyon’un yerini almıştı.

Almanya’da, Trever Üniversitesi rektörü ve Seçici Prensti mahkemesi başyargıcı Flade’nin sayısız büyücüyü mahkûm ettikten sonra içine bir kurt düşmüş, onların işkenceye dayanamayıp suçu üzerine alabileceklerini düşünmeye başlamıştır. Bunun sonucunda büyücüleri mahkûm ederken gönülsüz davranmaya koyulunca, ruhunu şeytana satmakla suçlanmış, büyücüler gibi suçu üzerine almış ve 1589 yılında önce boğulup sonra yakılmıştır.

2. İspanyol Engizisyonu, Castilla Kraliçesi 1. İzabella’nın ısrarı üzerine Papa 4. Sixtus tarafından 1483’te onaylanmış, Müslümanlarla Yahudilerin Hıristiyanlaştırılmasını hedeflemiştir. Bu sebeple 200 bine yakın Yahudi ülkeyi terk edip, Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmıştır. Küçük bir engizisyon mahkemesi bile 28 bin kişiyi ölüme mahkûm etmiştir. İspanya kralı 5. Ferdinand: İspanya’da artık ne Müslüman, ne de dinsiz kaldı, diye iftihar etmiştir.

3. Roma Engizisyonu, Roma Kilisesi’nin savunduğu öğretiyi korumak için, Papa 3. Paulus tarafından 1542’de kuruldu. Calvinizm’e ve Luthercilere savaş açtı, cadılık ve büyücülükle uzun yıllar mücadele etti.

İnsanlar din uğruna veya yeni fikirler ortaya koydukları için haksız yere öldürüldüler, hatta diri diri yakıldılar. Engizisyon sadece Hıristiyanlıktan çıkanları değil, bütün aydınları yok ediyor, fen ve ilmin ortaya koydukları yenilikleri günah sayıyordu. Engizisyonun şerrinden 5 milyondan fazla kişi zarar görmüştür.

4. Hırvat Engizisyonu, zalimce işkence yöntemleri benimseyen bir yargılama sistemi olarak tarihe geçmiş, Kilisenin tehdit olarak gördüğü tarikatları ortadan kaldırmada etkili olarak kullanılmıştır. 15. yüzyıldan itibaren büyücü olarak nitelediği kişileri bu yöntemle vahşice cezalandırmıştır. Suçu mutlaka itiraf ettirme anlayışına dayanır.

Engizisyon mahkemesinin haksız uygulamaları asırlarca sürmüş; Orta Çağ karanlığında masum insanların çığlıkları semayı parçalamaya devam ederken, insanlık adına bu sesleri duyan kimse olmamıştır.

Kilise mahkemeleri emsalsiz güç sahibi olduklarının farkında olarak haksız kararlarını hız kesmeden sürdürmüşlerdir. Binlerce insan işlemedikleri suçlardan yargılanmış, ölüme mahkûm edilmiştir. Seri hâlde verilen bu haksız ve acımasız kararlar, korkunç ve vahşice uygulamalar şeklinde, doğru olup olmadığı üzerinde düşünülmeden infaz edilmiştir.

Hıristiyan âlemi 19. yüzyıla kadar bu vahşi uygulamalardan kurtulamamıştır. Çoğu kilise mensubu din adamı da engizisyon mahkemelerinin şerrinden kurtulamamış, kendi paylarına düşen cezaları almışlardır. Yargılanıp ceza alanların sayıları hiç de az değildir.

Bütün bu olup bitenlerden sonra Hıristiyan din adamları ders çıkarmıyorlar. Aslında kimse geçmişte cereyan eden olaylara bakıp ders çıkarmıyor. Şimdi de Müslümanlar, Batı’nın geçmişte yapıp da artık vazgeçtiği hatalarını tekrarlıyor. Kur’an hükümlerini dikkate almıyor, Günah işleyenlere cezayı Allah’ın vereceğini unutuyorlar.

Oysaki Kur’an insana insanlaşmanın yollarını öğretiyor. Doğal olarak insanın insanlaşmasından söz edildiğinde, başlangıçta bunu duyduğumuzda şaşkınlık geçirebiliriz. İnsan ve insanlaşma kelimeleri birlikte kullanıldığında bu hisse kapılmamız gayet insanî ve doğal bir davranıştır ve öyle karşılanabilir. Ancak meselenin derinliğine inildiğinde işin şekli biraz değişebilir. Çünkü yaratılış itibariyle insan diğer birçok yaratık gibi birer canlıdırlar. Ancak durup sakince düşünecek olursak, diğer canlılardan önemli farklarının olduğunu görürüz. Bunların en başında da düşünme özelliği olduğunu görürüz ki; bu sayede insan akıl sahibi olmuştur, fikir üretebilir. İstisnasız bütün insanlarda bu özelliğin olduğu farz edilir. İstisnaları olursa da onların hastalıklı olduğu düşünülerek bu şekilde izah edilebilir. İnsanın zekâ seviyesine uygun olarak akıl ve fikir sahibi olması, var olan bu yeteneğini doğru bir şekilde ve iyi yönde kullanması sayesinde, insanlar arasındaki seviyesini yükseltebilir. İnsan, üstün özelliklere sahip olduğunu düşündüğümüz meleklerin seviyesine ve hatta onların üzerine çıkabilir.

İnsan, sıradan bir canlı ve sadece bu konumuyla kalsaydı, meleklerin üzerine çıkamazdı. Diğer canlılar ve özellikle de hayvanlar derecesinin üzerine çıkamazlardı. Yeterli zekâya sahip olamayan hayvanlar gibi fikir edinemezler, düşünemezlerdi. Bu sebeple de, meleklerin bile kendilerine secde ettiği, eşref-i mahlûkat olma özelliğine sahip olamazdı.

Anlaşılan o ki; diğer canlılar gibi düşünmeden, fikir edinmeden yaşamak derecemizi yükseltmiyor. Bu şartlarda insan olabiliyoruz. Bu özelliğimiz değişmiyor. Ama açık söylemek gerekirse insanlaşamıyoruz. Bu değere sahip olmamız için bizim gayretimizi istiyor. Hayvanlarla aynı şartlarda, yani düşünmeden sadece yaşamış oluyoruz. Bu da bizi; istendiği ya da bizden beklendiği gibi bir insan yapmıyor.

Bizi diğer canlılardan ayıran farklı yanlarımızın olması gerekiyor. Bu sebeple de birçok şeyi düşünmeli, tavır ve davranışlarımıza dikkat etmeliyiz. Ağzımızdan çıkan sözlerin sonuçlarının olacağını bilerek dikkatli kullanmalıyız. Nereye varacağına dair bilgimiz olmalı, sonra da sorumluluğunu üstlenmeliyiz. Çünkü her sözün birkaç anlamı olabiliyor; hatta karşı taraf ya da taraflarca farklı şekilde algılanabiliyor. Bu bakımdan da karşımızdakilerin doğru algılayabileceği şekilde anlamlandırmamız gerekiyor.

Aslında insanların yapabildiği birçok şeyi hayvanlar da yapabiliyor. Bu bakımdan onlarla bazı benzer yanlarımızın olması doğaldır. Ancak insanların zekâ sahibi olmaları aradaki büyük uçurumu göstermeye yeterlidir. İnsan bu özelliği sayesinde akıl ve fikir sahibi olabilmektedir. Oysaki hayvanlar daha çok da içgüdüleriyle hareket ederler. İnsanların da içgüdüleriyle hareket ettikleri olur. İnsanlar onlardan farklı olarak düşünür, doğru kararlar verebilirler. Genellikle de bu kararları doğru sonuçlar verir. En azından öyle davranmaları beklenir. Bilinen özellikleri böyle düşünmemize sebep oluyor.

Biz insanlar, düşünme yeteneğimiz sebebiyle iyi-kötü, güzel-çirkin, sıcak-soğuk, haklı-haksız gibi ayrımların farkında olabiliyoruz. Bu özelliklerin bazıları hayvanlarda olsa da onlar hiçbir zaman insan zekâsının yanın da bir hiç derecesinde seyrediyor.

Bu gerçeği bilip de verilen nimetlerin değerinden habersiz yaşamak nankörlüktür, vefasızlıktır. Biraz daha ileriye gidip zekâyı yeterince kullanıp akıl ve fikir sahibi insanlar gibi davranmamak, yapıcı amaçlar için kullanmamak, bu imkân ve kabiliyetlerin boşa harcanması, israfıdır. Çevresine yararlı işleri yapması, aslında zarar vermesidir. Bu tür olumsuz davranışlar insanın şanına yakışmaz.

İnsan bu üstün özellikleriyle tanınmış, onun kullanması sayesinde gönül zenginliğine ulaşmıştır. Ne yaptığının farkında olmalı, iyilikleri, güzellikleri, acıları, ıstırapları yüreğinde hissetmelidir. Ancak bu tavrı sayesinde istenen, özlenen, beklenen, sevilen, sayılan insan seviyesine ulaşır, insanlaşmış olur. Böylece mütevazı ama yaratıcı olur. İnsanların yararlanacağı eserleri ortaya koyabilir. Saygı ve sevgiyi o kadar ileriye götürür ki; ondaki hayvansal yanlardan eser kalmaz, her yanı ve yönüyle insanlaşır. Bu onun yükselip meleklerin seviyesine ulaşması, hatta onun da üzerine çıkması anlamına gelir. Yararlı hizmetlerini o kadar yaygınlaştırmıştır ki; canlılara, cansızlara, hatta bütün kâinata doğru genişlemiştir. Her şeyin en iyisi, en güzeli, en doğrusunu yapıyor, demektir.

Böyle düşününce ilk önce örnek insan Peygamberimizi hatırlarız. Nispeten yakın tarihlerde yaşamış olan Yunus da mükemmel insan olma yolunda büyük mesafe almıştır. Doğruluğu hayat felsefesi olarak benimsemiş, bütün hayatının merkezine yerleştirmişti. Şeyhine götürmek için dağda topladığı odunların doğrularını seçmesi ders vericidir.

10. İnançlarda Sapmalar Nasıl Başlıyor?

Bütün toplumlar hayatlarında mutlaka bir inanca sahip olmuşlardır. İnançsız bir insan düşünülemeyeceği gibi, inançsız bir toplum da düşünülemez.

Din bir inançtır, fakat her inanç din değildir. Din ve inançlarla ilgili bir değerlendirme yapılırken göz önünde bulundurulmazsa bizi yanlış yerlere götürür.

Tek tanrılı dinlerde, zamanla meydana gelen bozulmalar sonunda putperestliğe geçişin tarih boyunca rastlanan olaylardandır. Bu türlü geçişlere, Arapların tek tanrılı olan bir dinden çok tanrılı dinlere geçişleri ve böylece putlara tapmaya başlamaları Buda ve sonrası değişim, Zerdüşt ve en son olarak da Hz. İsa’dan sonra Hıristiyanlığa giren teslis inancının yaygınlaşması, bütün Hıristiyanlarca kabul görmesi buna örneklerdir. Hz. İsa; Allah tarafından insanları hak yola davet için gönderilen peygamberlerden biri olarak dini yaymaya çalıştığı; ancak, sonradan dinle hiç de ilgisi olmayan inançların buna eklendiği anlaşılmaktadır. Böylece, İsa, Meryem ve Kutsal Ruh (Ruhül Kudüs) denilen üçlü bir (teslis) inanç sistemi sonradan Hıristiyan dini içine girerek, orada yer alıp yerleşmiştir.

Benzer bir durum Hint dininde görülür: Brahma’nın altın bir yumurtadan doğduğu, sonra da Yer’i ve üzerindeki her şeyi yarattığı söylenir. İlk Çağ’da gittikçe farklılaşan mezhep geleneklerini birleştirme çabası, Timurti öğretisinde anlamını bulur. Bu öğretiye göre Vişnu, Şiva ve Barahma yüce tanrının üç görünümüdür. Smartaların, Brahma dışındaki beş başka tanrıya tapmaya başladığı 7. yüzyıla gelindiğinde, Brahma’nın en yüce Tanrı olduğu savı artık geçersiz kalmıştır. Başlangıçta tek olan tanrı önce üçe sonra beşe çıkmıştır. Üçe ve sonra beşe çıkan tanrı sayısının, artık bu noktadan sonra artışının önünde engel kalmaz. Üçü kabullenen beşi, beşi kabullenen daha fazlalarını kabullenir.

Mecusilik aslında, eski dinlerden biri olan Zerdüştlük dininin bozulmuş şeklidir. Zerdüştlük tek Allah yani Ahura Mazada inancını tebliğ etmiş, ilâhî vahyin geleceğini, meleklere ve ölüm sonrası hayata inancı emretmişti. Zerdüşt’ün tebliğ ettiği birlik inancı, daha sonra iyilik ve kötülük tanrısı olmak üzere iki tanrı inancına dönüşmüş, Tanrı’nın kudret ve kuvvetini temsil ettiğine inanılan ateş yüceltilerek, ateş kültü (Mecusilik) oluşmuştur.

Bu şekilde tek tanrılı dinlerden çok tanrılı dinlere geçiş olabildiği gibi, aksine çok tanrılı dine inanılırken, Allah tarafından gönderilen peygamberler tarafından bu toplumların yeni dine davet edilerek, böylece tek tanrılı dine iman ederek, bu dine girmelerinin sağlandığını görüyoruz.

Bazı insanlara verilen olağan üstü önem ve değer, ölümlerini takip eden zaman içinde, önce fizik bir sembol hâlinde ifade edilmeye başlanıyor. Bu sembol, zamanla put olarak kabul görüyor ve tapılan bir ilâh hâline geliyor. Putlar, insan topluluklarının inançları gereği düşüncelerinde şekillenen bir yapımın, zamanla fiziksel olarak yapılanması sonucu ortaya çıktıkları görülmektedir.

Hakikat’in zıddı olan hurafe ise, aslı esası olmayan, uydurulmuş, saf ve doğru inançlar arasına katılmış, bazı zaman ve mekânların uğuru veya daha çok uğursuzluğu ile ilgili olarak dillerde dolaşan abartılmış hikâyelerden ibarettir. Batıl inanışlar ise, bu asılsız söylentilere inanıp, gereğine göre hareket etmektir.

Hurafe ve batıl inanışların hemen hepsinin temelinde ecdada bağlılık, ateş, su, orman ve ağacı kutsal kabul etmenin izleri bulunmaktadır. Bazı yaratıklarda üstün güç ve nitelikler görerek, onların yakınlığını elde etmek için, onlara belli zamanlarda kurbanlar sunmak gibi sapıklıklar, insanlığın tarih içinde sıkça görülen yanılgısı olmuştur.

11. Sonuç

Batı Orta Çağ karanlığını yaşarken İslam âlemi bilimin zirvesindeydi. Fatih sonrası bilimden uzaklaşıldı. Bu dönemde Batı’da bilime ilgi arttı. Kiliseden yetişen bilim adamları karanlığı aydınlığa çevirmeyi başardı.

Sigrid Hunke: Başlangıçta İslâm’ın kendisi reformdu ve milletleri reforma götürmüştü. Milletler ondan yararlanarak, kanunlarını yeniledi, tutum ve davranışlarını değiştirip geliştirdiler derken, İbn-i Haldun: “Geçim derdi Müslümanlara ilim ve fenni unutturdu.”⁵² diyor.

DİB Mehmet Görmez, katıldığı iftar programında:  “İslâm dini bizatihi Teolojik yapısıyla, insanlığa getirdiği yüce değerlerle, yeni ortaya çıkmış birtakım yanlış anlayışların tehdidi altındadır.”⁵³ dedi.

Kutal kitabımız Kur’an’ın “İkra! (Oku!)” emriyle başladığını bildiğimiz, sık sık “Emrolunduğun gibi dodoğru ol” ve hatta “Efelâ ta’kılûn (Hiç düşünmez misiniz?/Hiç akıl yürütmez misiniz?)” diyen ayetlerinden haberdar olduğumuz hâlde, biz Müslümanların dikkatlerinin çekildiğinin farkında değilmişiz gibi davranıyoruz. Her türlü bilgiye ulaşmanın kolaylaştığı günümüzde özellikle de ihlâs sahibi Müslümanların bu gerçekleri göz ardı etmeleri anlaşılır gibi değildir.

Yüce YaratanKur’an-ı Kerim’de insanı Eşref-i Mahlûk, yani yaratılmışların en şereflisi olarak tanımlar. Canlılar âleminin en önemli ve en şerefli parçası olan insan sosyalleştiği ölçüde bunu yani gerçek anlamını taşır, taşımaya hak kazanır. Akıl ve bilim onun sağlıklı yürüyüşüne yardımcı olur.

İslâm’ın en parlak medeniyetlerden biri de Endülüs’te teşekkül etmişti. Bunun en önemli sebebi orada bilimin rehber edinilmiş olması, özgürlük ortamının bulunması, bütün dinî ve felsefi görüşlerin serbestçe ifade edilmesiydi.

15 Mayıs 1919’da Yunan zırhlıları körfeze demirleyip, işgal ordusu vatan toprağımıza ayak bastığında, Megalo İdea fanatiği İzmir metropoliti Hrisostomos gelip diz çökmüş, işgal komutanın çizmesini, Yunan bayrağını öpmüş, haçını havaya kaldırarak, askerleri takdis ettikten sonra: “Evlatlarım, bugün İsa’nın en büyük mucizesini göstermiş oluyorsunuz, bu uğurda ne kadar Türk kanı içerseniz, o kadar sevaba girmiş olacaksınız, ben de bir bardak Türk kanı içmekle, onlara olan kin ve nefretimi teskin etmiş olacağım, azizler arkanızda” demiş, Yunan kilisesi Türk kanı içmeyi sevap kabul eden Hrisostomos’u 1993 senesinde azizilân etmişti. Yunanistan’ı Karamanlis gibi sağcı, Papandreu gibi solcu, Çipras gibi Komünist başbakan yönetse de, temel hedefleri asla değişmemiştir. Yunan kilisesi, Kostantinoplis’i unutmaz, Hrisostomos’u yaşatmaya çalışır, Aya Fotini’yi diriltirken, bizim diyanet, Atatürk’ün ismini hutbelerden çıkarıyor. Yunan dincileri Megalo İdea’yı hayata geçirmek için nesilden nesle çaba harcarken, dincilerimiz, cumhuriyeti yıkmak için çaba harcıyor.

Durup düşünmeliyiz. Akıl ve bilimi önemsiyor muyuz?

Dünyanın ulaştığı bilim seviyesi dikkate alındığında biz ya da genel olarak İslâm âleminin durumu içler acısıdır. Eskiden bilgi matematik (1.2.3.4…) olarak artardı. Şimdi geometrik (1.2.4.16…) olarak artıyor. Bizde yerinde sayıyor son zamanlarda daha gerilere gidiyor.

Dünyada nadiren bulunan elementler 40 yıl içinde bitecek, başkaları uzayda yaşam alanları oluşturmanın peşindeler.

O kadar Üniversite açıldı ki, sayısını kimse bilmiyor. Ama Fen Bilimlerini kaldırmakla ya da eleman almamakla ilimden ne kadar uzaklaştıklarını tahmin edebiliyoruz. Bunlar bizi geleceğe ulaştıracaklar!..

Müslümanların yaşadığı ülkelerde, İslâmî temel ilkeler kale alınmıyor. Müslümanlar kendi anlam dünyalarına yabancılaşmış durumdalar. Bu sebpledir ki; bu ülkelerde faiz ve rüşvet işlemleri sıklaşmıştır. Vergiler adil değildir. Yoksullar eğitim ve sağlık hizmetlerinden yoksundur. Kanun hâkimiyeti, yargının bağımsızlığı, yönetimin etkinliğini düşünecek durumda değildirler. İnsan hakları, politik haklar, kadın haklarının ne olduğundan bile haberleri yoktur. Çevre meseleleri, askeri harcamalar onların düşünce alanları dışındadır. Bunlar ülkelerde nüfusu en fazla olan kesimdir. Karneleri en zayıf olan Müslüman ülkelerdir.

Oysaki insanî ve toplumsal meselelerde İslâm, ne pahasına olursa olsun, yöneticilerin adaletten sapmalarını yasaklar. Bu bir emirdir. İmam her cuma hutbede okur, Müslümanlara hatırlatır. Ekonomi, hukuk, özgürlüler, insan hakları gibi alanlarda yapılanmalar yöneticiler tarafından yapılır. İman özneldir, kişiye bağlıdır. Bilim ise nesneldir, yani ölçülebilir, tartılabilir, doğrulanabilir, yanlışlanabilir tarafları vardır. Zamanın ruhuna uygun değerleri topluma taşımak aklın gereğidir. Kur’an’ın en büyük mücadelesi cehaletledir. Bütün bu gerçekler göz önünde bulundurularak Müslümanların imanî tartışmalar yerine bilgiyi ikame etmeleri gerekir.

Türkiye uçak, tank, füze, uydu, uçak gemisi yapamıyor; yöneticilerimiz yapmak için gayret göstermiyorlar. Ama başka şeyler yapıyorlar!.. Bilimden uzak kalarak ne kadar ayakta kalabiliriz? Petrolümüz, doğal gazımız yok. Enerji sistemlerin yerel kaynaklara dayanmıyor. Dört yanımız ateş çemberi ile sarılmış durumdayken bile Ülkenin geleceği üzerine kafa yorulmuyor, endişe duyulmuyor. Üniversitelerin sayısı arttı ama bilimden uzaklaştılar. Ülkede yeterince siyasetçi yokmuş gibi, bilim adamlarımızı bilimden çok siyasî işlerle meşguller.

Oysaki milletimizi yükseltecek, hayatta kalabilmemizi sağlayacak olan hukuk, bilim, teknolojidir. Dinimiz, dilimiz, kültürümüz, tarihî mirasımız da bu üç değerin varlığına bağlıdır.

Kibrin, hırsın, gösterişin, görgüsüzlüğün, zulmün inanç adına tavan yaptığı bir dönemden geçiyoruz. Vahyin esprisi gereği ilâhi dinler, akla, fıtrata, fizik ve toplumsal yasalara aykırı söz söylemez. Oysaki gün boyunca bu gerçeklerle çelişen ifadelerle karşılaşıyoruz. Geçmişte değerli filozofların oluşturduğu sistemlerin arkası gelmemiştir. Fazlur Rahman İslâm ve Çağdaşlık adlı eserinde: “İslâm Medeniyeti yeniden dirilmek ve canlanmak istiyorsa, büyük bir düşünce hareketi içine girmelidir… Şu anda bütün Müslümanlar devletlerin yaptığı gibi, Batı bilim ve teknolojisini ithal etmekle hiçbir ilerleme kaydedilemez. Zira bilim ithal yolu ile gelmez; ancak kendi içimizde yeşerebilir. Bunun için de aranan şart, düşünceye önem veren sosyal bilimlerin ve felsefenin yeniden islâm’da kurulmasıdır.”⁵⁴ diyor.

İslâm dini, barış, sevgi ve ahlâkî değerler üzerine kuruludur. Diğer taraftan “İlim Çin’de bile olsa gidip öğreniniz.” hadisi bilime verilen önemi vurgulamak için yeterlidir.

Durumlarına baktığımızda Müslümanların acınacak halde olduklarını görüyoruz. Müslümanların bilimden teknikten uzak kalmaları bir yana birbirleriyle olan ilişkileri de içler acısı durumdadır. Müslüman Müslümana güvenmemekte, birbirine yardımcı olmamaktadır. Çeşitli sebeplerle ülkelerinden kaçan Müslümanlar, bir Müslüman ülkesine gitmiyor, gitmek istemiyor. Ulaşmak istedikleri ülkeler Yunanistan, Makedonya, Avusturya, Almanya, İngiltere, Danimarka, İsveç gibi hepsi de Hıristiyan olan ülkeler. Sadece bu tavır bile üzerinde düşünmeye değer.

962 yıldır kanlı bıçaklı olan iki önemli kilise Küba’nın Başkenti Havana’da buluştu. Katolik kilisesi lideri Papa Francesco ile Rus Ortodoks Kilisesi lideri Kirill, Havana’daki Jose Marti görüşmesi sırasında önemli mesajlar verdiler. Orta Doğu ile yakından ilgililer. “Uluslarası toplumu, Hıristiyanların Orta Doğu’dan atılmasını önlemek için acilen harekete geçmeye çağırıyoruz.” dediklerini bu haberden öğreniyoruz. Müslümanlar, mezhep savaşlarıyla gülünç durumlara düşerken, Hıristiyanlar akıllıca davranıp mesafe alıyorlar.

Mısırlı Seyyid Kutub, “Yoldaki İşaretler” adlı kitabında, 8. yüzyılda klasik Yunan felsefe ve bilim eserlerinin Arapçaya çevrilmesini Müslümanların bozulmasının başlangıcı olarak nitelerken; 12. yüzyılda Fahreddin Razi “Geometri öğrenmek her Müslümana farzdır” demişti. 14. yüzyılda yaşamış olan büyük sosyolog İbni Haldun antik Yunan eserlerini bile az bularak şöyle yakınıyordu: “(Antik) Keldanilerin, Süryanilerin, Kıptilerin, Babil halkının, ilmi nerede? Bizce sadece Yunanlıların ilmi kaldı!” (Mukaddime, Uludağ tercümesi, c. 1, s. 260). Bu düşünceler arasındaki muazzam fark “500 yıldır” nasıl bir geri kalma hâlinde olduğumuzu göstermek için yeterlidir. Daha dün kurtardığımız Güney Kore başarısı karşısında utanmalıyız.

Allah’ın buyruklarının yerini Sultanların ve Padişahların buyrukları alınca işler değişti, bu hâle geldik. İslâm “Oku/Aklını kullan/Sorgula” derken, Saltanat Dini “Okuma/Aklı bırak nakle bak/ Sorgulama Biat et” diyor.

Artık gözlerimizi açıp gerçekleri görmeliyiz. Nobel Ödüllü bilim adamımız Aziz Sancar’ın her sözüne kulak vermeli aklımızın başımıza gelmesi için biraz fazla gayret göstermeliyiz.Biz Müslümanlar, iç açıcı olmayan durumumuzu gözden geçirerek “akılcı ve bilimsel düşünme”yi öğrenmeli, sağlıklı fikir ve düşüncelere yönelmeli, günün şartlarını göz önüne alarak teşekküre değer bir geleceği kurmak üzere yola koyulmalıyız. Aksi takdirde, günümüzdeki hatalarımızda ısrar edersek, kendimize çekidüzen vermezsek, dünyada saygın bir yer edinmemiz mümkün olmayacaktır.

 

NOTLAR

1 Stephen F. Mason, Bilimler Tarihi, Çeviren Umur Daybelge, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013, sayfa 13

2 Stephen F. Mason, a.g.e. sayfa 14

3 Stephen F. Mason, a.g.e. sayfa 32

4 Stephen F. Mason, a.g.e. sayfa 33

5 Stephen F. Mason, a.g.e. sayfa 35

6 Stephen F. Mason, a.g.e. sayfa 36

7 Şaban Döğen, İslâm Ve Astronomi, Gençlik Yayınları, İstanbul, 1992, sayfa 27, 29

8 İrfan Yılmaz/İ. Hakkı İhsanoğlu/Selim Aydın/Fuat Bozer/Nevzat Bayhan/İhsan İnal, Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din, 2. Cilt, Zaman, İstanbul, 1998, sayfa 414, 415

9 İrfan Yılmaz/İ. Hakkı İhsanoğlu/Selim Aydın/Fuat Bozer/Nevzat Bayhan/İhsan İnal, Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din, 2. Cilt, Zaman, İstanbul, 1998, sayfa 402-404

10 İrfan Yılmaz/İ. Hakkı İhsanoğlu/Selim Aydın/Fuat Bozer/Nevzat Bayhan/İhsan İnal, Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din, 2. Cilt, Zaman, İstanbul, 1998, sayfa 408

11 Mehmet Dikici, Bilimsel Gelişmeler, Cilt 1, sayfa 24

12 Bilim ve teknoloji Ansiklopedisi, Milliyet, 1991, sayfa 117; Mehmet Dikici, Bilimsel Gelişmeler, Cilt 1, sayfa 159

13 Şaban Döğen, İslâm Ve İlim, Gençlik Yay. İstanbul, 1992, sayfa 197

14 Şaban Döğen, İslâm Ve İlim, Gençlik Yay. İstanbul, 1992, sayfa 214

15 Şaban Döğen, İslâm Ve İlim, Gençlik Yay. İstanbul, 1992, sayfa 218

16 Şaban Döğen, İslâm ve Matematik, sayfa 78, 79

17 Şaban Döğen, a.g.e. Sayfa, 88, 90

18 Şaban Döğen, a.g.e. Sayfa, 92

19 Şaban Döğen, a.g.e. Sayfa, 107

20 Lütfi Göker, a.g.e. Sayfa 92

21 Lütfi Göker, a.g.e. Sayfa 94–99

22 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk–İslâm Medeniyeti, 2. Baskı, s. 353-356

23 I.J. Rosenthal Erwin, Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi, İz Yay. 1996, s. 175, 176

24 Bayram Ali Çetinkaya, İbn Rüşd’ün Projesi: Felsefe Din Uzlaşımı, Diyanet ilmî Dergi, cilt 48, sayı 3, sayfa 119

25 Pervez Hoodbhoy, İslam ve Bilim (Bağnazlığa Karşı Akılcılığın Savaşımı), Cep Kitapları, İstanbul, 1992, sayfa 44-46

26 Mahmut Karakaş, Müsbet İlimlerde Müslüman Âlimler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara–1991, sayfa 92–97

27 Bertrand Russell, Din ile Bilim, Say Yayınları. 5. Basım, İstanbul–1990, sayfa 75-77

28 Sigrid Hunke, Avrupa’nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1972, sayfa 212

29 Stephen W. Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, Milliyet Yayınları, 1989, sayfa 18

30 Muammer Dizer. Takiyüddin, Kültür Bakanlığı, 1000 Temel Eser, Ankara, 1990, sayfa 16, 17

31 Tuncer Bulutay, Bilimin Niteliği Üzerine Denemeler, Evrim ve Quntum Kuramları,  Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, 1986, sayfa 11, 12

32 Stephen W. Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, Milliyet Yayınları. 1989, sayfa 18-20

33 Christian J. Emden, Modern Siyasal Düşünce ve Friedrich Nietzsche, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ocak 2013, İstanbul, sayfa 49

34 Hilmi Ziya Ülken, Millet ve Tarih Şuuru, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 2013, sayfa 186

35 Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, cilt IV, sayfa 1893

36 İrfan Yılmaz/İ. Hakkı İhsanoğlu/Selim Aydın/Fuat Bozer/Nevzat Bayhan/İhsan İnal, Yeni Bir Bakış Açısıyla İlim ve Din, 1. Cilt, Zaman, İstanbul, 1998, sayfa 519

37 Cemal Yıldırım, Bilimin Öncüleri, TÜBİTAK, Ocak 1995, Ankara, sayfa 7

38 Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, cilt 13, sayfa 6974

39 Cemal Yıldırım, Bilimin Öncüleri, TÜBİTAK, Ocak 1995, Ankara, sayfa 77

40 Cemal Yıldırım, a.g.e. sayfa 78, 79

41 Cemal Yıldırım, a.g.e. sayfa 93

42 Cemal Yıldırım, a.g.e. sayfa 116

43 Cemal Yıldırım, a.g.e. sayfa 166

44 Cemal Yıldırım, a.g.e. sayfa 150

45 Tuncer Bulutay, Bilimin Niteliği Üzerine Denemeler, Evrim ve Quntum Kuramları,  Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, 1986, sayfa 11, 12

46 İbrahim Okur, Boyasını Kazıyınca Küresel Güç Odaklarının Egemenlik Felsefesi, Okursoy Kitapları, Ankara, 2014, sayfa134-137

47 Onur Bilge Kula, Anadolu’da Çoğulculuk ve Tolerans, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul, 2011, sayfa 53

48 İbrahim Okur, İkinci Binyılın Muhasebesi, bölüm 18, sayfa 306

49 İbrahim Okur, İkinci Binyılın Muhasebesi, bölüm 18, sayfa 306, 307

50 İbrahim Okur, İkinci Binyılın Muhasebesi, bölüm 18, sayfa 297–308

51 İlber Ortaylı, Çarlık Rusyasında Türkçülük Hareketleri ve Gaspıralı İsmail Bey, Milliyetçi Türk Kadınları Derneği Yayınları, Ankara, 1968, sayfa 10

52 Beyza Bilgin, köşesinde, Hürriyet, 30.06.2015

53 Sözcü Gazetesi, 30.06.2015

54 Ayşe Sucu, Tassup Fitnesi Canlandı!, Sözcü Gazetesi, 20 Haziran 2016

Mehmet Dikici – Eğer Irkçı Bir Millet Olsaydık; Balkanlar, Kafkaslar Ve Ortadoğu’da Türk’ün Dışında Kimse Kalmazdı!